Templet:Karen afeas/Bifo 2007 06

Long Wikipedia

Holim "Karen afeas" long Jun 2007[edit source]

(PUTIM LONG /HOLIM LONG JUN 2007 NAU)

Bilong ABC Tok Pisin Service long Fonde long moningtaim 28 Jun 2007


Ol Securiti fosis long Papua New Guinea i stat nau long duti long Highlands[edit source]

Ol Securiti fosis long Papua New Guinea i stat nau long duti long ol provins long Highlands region, pastaem long Sarere, de b'long b'long national elsken.  Long ol eleksen bifo i bin gat trabal i bin kamap long dispela region, olsem long kilim pipal na kukim ol haus long paia b'long mekim pipal i vot bihainim laik blong ol candidiet.

Niusman b'long Radio Australia long Pacific, Campbell Cooney, i ripot i kam long Pot Mosbi olsem long wanem oli bin lukim ol kain trabal olsem long ol elecksen bifo, long highlands, faivpela yiar igo pinis, nau Papua Niugini gavman i putim bikpela sekuriti operesen tru, we moa long tu-tausan polis, defens na ol 'correctional' ofisa bai i duti long olgeta polling centre.

Ol narapela hap oa provins long Papua Niugini bai i vot long ol wan wan de b'long ol yet insaet long wanwanpela de eleksen, tasol long Highlands pipal bai i vot long wanpela de tasol long tripela Provins.  Long mekim olsem oli hope bai oli ken kontrolim wanem kain trabal i laik kamap, na tu em bai i stopim kain i save kamap long pipal i go mekim vot b'long ol planti taim, oa kain tu long stilim ol ballot box.

Ol narapela 'region', i no ting bai i bungim bikpela heve tumas.  Bougianville long wanpela taim em i bin kamap klostu long pait wantaem Papua Niugini long civol war, tasol President b'long "Bougianville Autonomous Region", Joseph Kabui, i tok eleksen faivpela yiar igho pinis long ailan, i bin gutpela taim na dispela taim bai i same yet:

"Everything is ready to roll.  There will be no troubles.  Polling starts on Saturday, and runs until the 11th of July."

Niu Seelan gavman bai i-tokaut putim strongpela tambu longen Fiji[edit source]

Niu Seelan gavmen bai i tokaut long wik bihaen sampela long ol wok-samting em bai oli putim strongpela tambu longen long wok wantaim Fiji bihinim pasin Fiji gavman i mekim long rausim diplomat Michael Green.  Oli bin ting bai asde yet oli tokaut long ol despela mekimsave tasol Niu Seelan 'cabinet' i no yet sainim inap long Mande.

Oli bilif namel long ol despela tambu em long skruim yet tambu long 'travel' b'long ol lain i bin stap insait long militari ku long yiar igo pinis wantaim tu 'transit visas'.

Amerika i-tok promis sapotim Solomon Ailans long halivim long tsunami heve bagarap[edit source]

United States oa Amerika i tok-promis pinis long gohet yet long sapotim pipal husat i bin bungim bagarap na heve long tsunami em i bin kamap na hamarim Solomon Ailans long mun April , taim em i apim wok blongen raon long Pacific.  US mausman long 'Pacific Command', Admiral Timothy Keating, i tokim Pacific News Service olsem narapela US warship bai oli putim long go long Solomons long mun August b'long provaidim ol marine na 'construction' personnel long halivim Solomons.

Long dispela taim US Ambassador long Solomon Ailans, Leslie Rowe, i tok gavman b'long Amerika bai i stap 'engaged' long opl wok b'long halivim , maskim sapos em bai i kisim longpela taim.  Bikpela guria em strong blongen i bin "eight-point one" long Richter scale, aninit long solwara 45 kilometres 'offshore' long Gizo ailan i bin kamapim bikpela sibruk oa tsunami, em i bin kilim faivpela-ten-tu (52) pipal.

Skulpela long Fiji i-tok bai rausim 'diplomat' long Ostrelia[edit source]

Wanpela skulpela long Fiji i bilif olsem bai narapela 'diplomat' em Fiji bai i rausim long kantri em long Ostrelia Hai Kommissiona long Fiji.  Wanpela ripot long Fiji Times niuspepa i givim toktok b'long Doctor Brij Lal, wanpela long ol yop lawya husat i bin halivim long raitim kamap 1997 Constitution bilong Fiji.

'Interim Prime Minister' Frank Bainimarama i bin rausim Niu Seelan Hai Kommissiona Michael Green long wik i pinis na Dr Lal i tok em bai i noken kirap nongut sapos gavman b'long Fiji i mekim decision nau long rausim Ostrelia diplomat James Batley tu.  Dr Lal i tok ol kantri long wol bai i mekimsave gut nau long Kommanda Bainimarama sapos em i gohet logn rausim ol diplomat long Fiji.

Tonga bai skruim long World Trade Organisation[edit source]

Tonga, wanpela Sout Pasifik 'state' bai i kamap wan faiv wan memba b'long World Trade Organisation ("WTO") long 27 bilongem un July.  Ol ofisel b'long WTO i bin tokaut stret long Tonga i skruim long , em oli bin oraitim long mun desemba yet long 2005, tasol oli bin witim ok b'long gavman long em i ken kamap memba.  Okay b'long gavman b'long Tonga long joinim despela lain, oli bin bringim igo long ATO asde na bai i kamap memba insaet long wanpela mun.

Tonga i save salim igo long ol narapela kantri ol didiman 'produce' oa 'agricultural produce', ol saamting oli save growim olsem squas, oa pumkin, kokonas, bananas and vanilla bins, tru kantri i save nidim bikpela halivim oa aid tu na bringim long kantri, planti longen ol kaikai samting em i save baim i kam long Niu Seelan.


-- Em tasol Fonde long moningtaim 28/08/2007 pinis --

(HOLIM NAU)

Bilong ABC Tok Pisin Service long Trinde 27 Jun 2007


New Zealand bai no ken bungim ol strongpela tambu long Fiji[edit source]

New Zealand bai noken putim ol nupela strongpela tambu long Fiji inap long wik bihain.   Dispela tingting i bihainim tingting b'long Fiji long rausim New Zealand High Commissioner, Michael Green long kantri.  Prime Minister Helen Clark i tok, ol samting i gohet yet olsem bipo long Suva, na ol dispela nupela tambu em oli bin tingting long putim kamap tete, bai bihainim dispela.

Ostrelia bai stopim laison blong baim na salim kava insait long ol as[edit source]

Federal Gavman blong Ostrelia bai stopim long noken bringim kava ikam insait long kantri.   Planti as-ples 'Aboriginal' komuniti long 'Northern Australia' isave baim na dringim kava.  Bai oli rausim olketa laison b'long salim kava, insait long tripela mun.  Tasol bai oli larim ol 'adults' oa bikman-meri long baim tupela kilograms b'long kava olsem b'long luksave long tubuna pasin b'long ol pipal b'long Pasific long usim kava.

Health Minister b'long Ostrelia, Tony Abbott, i tok, bring b'long kava i wok long kamapim bikpela heve insait long ol as-ples komuniti:

"Kava is a serious social problem particularly in the Northern Territory, and as far as the Government is concerned, there will be no more tradeable quantities of kava brought into this country, full-stop.  Kava is gone."

Ol tisa blong Solomon Ailans bai kotim gavman sapos em ino stretim he[edit source]

Ol tisa long Solomon Ailans i tok lukaut long kotim nasinel gavman sapos em i no statim scheme ov servis blong ol tisa.  "Solomons National Teachers Association" i givim pinis gavman inap long wik bihain b'long statim dispela scheme bihain long oli bin givim toksave long holim strike inap long 28 dei.

Solomons National Teachers Association na Ministry of Education i bin sainim wanpela "Memorandum of Understanding" long mun January, tasol wanpela i kamap long Solomon Star i tok, 30 pesen long ol samting oli bin putim long MOU, oli no stretim yet.

'Industrial relations' ofisa Johnley Hatimoana i tok, em i tru Association bai go long kot sapos gavman i gohet long noken harim ol askim tong ol tisa.

Gavman b'long Niue bai tok oraet long budget blong em long dispela wik[edit source]

Gavman blong Niue i tingting long tok oreat long budget b'long em, i kamap long 16 million US dola long wanpela kivung b'long em long dispela wik.  New Zealand bai givim moa long faiv million US dola long dispela nupela budget na moa long tu-million dola b'long halivim ol spesel projek, wantaim tu airline 'subsidies' na 'asset management'.

Tasol oli ting, prais b'long pawa bai igo antap b'long halivim long pei b'long bikpela kos b'long diesel.  430 ol wokman-meri b'long Gavman, oli bin katim pei b'long ol long ten-pesen long stat b'long dispela yiar, tasol bai oli givim bek long ol long mun bihain.


-- Em tasol Trinde 27/08/2007 pinis --


(HOLIM HIA NAU)
Bilong ABC Tok Pisin Service long Tunde 26 Jun 2007


Pasifik Ailan Foram Taskfos itok hamamas long wok blong RAMSI long[edit source]

Wanpela lida wantaim Pasifik Ailan Foram Taskfos iwok wantaim ol Solomon Island pipol long RAMSI itok, igat bikpela sapot long misin we ino bin igat tok klia long wok blong en.   Taskfos ipinisim raun blong en long kisim toktok long ol pipol blong Solomon Islands, na iraitim ripot blong en, we imas pinis long mun bihain.

Namba tu lida blong Taskfos Neal Walter itok, oli painimaut olsem, igat planti tingting long kamapim gutpela wok bung wantaim namel long RAMSI na Solomon Islands gavman.  Mista Walter itokim Pasifik Beat olsem, igat bikpela tok hamamas long wok RAMSI imekim:

"Yes, I think it's fair to say that the original mandate given to RAMSI was left a little vague but there's really no difference of view as to the progress that has been made in terms of getting the economy back on track, strengthening government institutions, improving government services."

Papua Niugini polis komisina ino laikim tingting long ol meri i kar[edit source]

Polis komisina blong Papua Niuguini i tok lukaut agensim ol askim long ol meri i karim ol poket naif blong lukautim ol agensim ol man i laikim holim pasim ol long reipim ol.  Post Courier niuspepa i ripot olsem, wanpela sinia polis ofis i autim tingting long ol meri na ol gel i karim pocket naif long defendim ol oa lukautim ol long en.

Border na Coastal Command police chief Giossi Labi i bin tokaut long dispela tingting bihainim ol ripot i kamap long bikpela namba blong sexual crimes i kamap long Lae.  PNG Police commisioner Gari Baki i bin tokim Pacific Beat olsem em i save trabel oli kamapim long meri igo antap, tasol karim naif ino nap stretim dispela heve:

"Lae has always had a string of serious crimes happening. But I don't think it is as bad as will really require girls to be informed to go and arm themselves walking around the streets. As commissioner I don't think I will allow that."

Oli planim pinis dai bodi blong 46 yangpela pikinini, ino gat lain[edit source]

Long Papua Niugini, ol planim pinis dai-bodi blong 46 babies na ol yangpela pikinini, em ino gat wanpela lain i bin kam blong kisim ol.  Wanpela charity grup i bin kisim bodi blong ol na planim bodi blong ol long wanpela cemetery oa ples matmat arasait long Pot Mosbi.

Wanpela nius ripot blong Ostrelia i tok, oli bin putim ol dispela dai-bodi insait long morgue blong General Hospital long Port Mosbi.  Ol papa-mama ino bin nap long peim funeral fis oa kos blong planim bodi blong ol oa oli bin sem long wanem, sampela long ol i bin dai long sik blong AIDS.  Samting olsem tu-pesen long pipal blong Papua Niugini i gat dispela sik HIV.

Wanpela Sif blong Fiji stap nau long kalabus bai go bek long kot[edit source]

Apil kot blong Fiji i givim oda long kot i harim ken keis blong wanpela Sif blong Fiji, oli kalabusim em inap em i dai, longwanem, em i bin tingting hait long kilim hetman blong Armed Fosis, insait long taim blong ku long yiar 2000.

Long dispela taim, i bin gat tingting blong kilim Interim Prime Minister nau, Commodore Frank Bainimarama bihain long em i bin pasim wanpela ku na larim igo fri, 55 lawmakers blong Fiji, em oli bin wok long holim kalabusim ol.  Eitpela soldia i bin dai insait long dispela trabel.

Kot i bin askim Ratu Inoke Takiveikata, Sif blong Naitasiri Province blong Fiji, long stap insait long dispela mutiny na halivim ol soldia blong wokim dispela mutiny.  Long dispela taim, Fiji High Court Judge na nau Acting Chief Justice Anthony Gates, i bin go pas long harim keis blong em.

Wanpela panel blong tripela jas long dispela wik, i bin painim aut olsem Justice Gates, ino bin mekim strongpela tingting agensim Ratu Inoke Takiveikata na rausim ol sas i bin givim long em na odarim kot long harim ken keis blong em.

Zika virus kamaplong Yap[edit source]

Ol helt otoriti i tokaut stret long kamap bilong Zika Virus antap long Yap ailan long Federated States of Micronesia.  Marianas Variety i ripot olsem, wanpela bung investigesan namel long pablik helt otoriti na US Centre for Disease Controll na World Health Organisation ibin kamap pinis.  Planti pipal long ailan i wok long safa long dispela sik em i wankain olsem dengi feva.

Oli bin tok olsem dispela sik i wok long igo pinis bihain long em i kamap kamap long mun April na igo bikpela long mun May, tasol 73 niupela sikman-meri igo kamap pinis long Yap pablik hospital wantaim dispela sik.

Marshalls papa gaun laikim mo rent moni[edit source]

Ol papa graun antap long Marshall Ailans i tok oli laikim Amerika i peim ol haia rent moni long usim graun bilong ol olsem wanpela misail testing reins.  Ol papa graun lng Kwahalein i tok rent moni oli kisim nau ino nap, na ol moni igo long ol ples olsem hospital na rot ino inap.  Ol i wok long askim long narapela foa milian U-S dola aninit long fainensal agrimen namelt long Marahsall Ailans na U.S.A.

Tasol Ambassador bilong Amerika long Marshall Ailans, Clyde Bishop ibin tokim Pacific Beat olsem, ol heve bilong ol papa graun i kamap wantaim politiks biong ol ailan iet:

"Our agreement is with the Republic of Marshall Islands. that agreement has been signed by both governments. the land ownership in Kwajalein did not agree with the conditions that the RMI and the United States government signed. We, in terms of the United States, look upon this as a domestic internal issue. We have an agreement with the sovereign nation of the Marshall Islands."

Liklik loun skim i opem long Solomon Ailans[edit source]

Tupela komasal benk long Honiara i sainim ol agrimen wantaim Solomon Ailans Central Bank long kamap hap bilong wanpela Small Loans Guarantee Scheme.  SIBC i ripot olsem, general menisa bilong ANZ Bangking grup long Solomon Ailans, Tait Jenkins, i tok dispela skim bai halivim ol smol tu midiium sais kamapinis i mekim bikpela bisnis bilong ol or igo insait long ol narapela bisnis eria.

Het bilong National Bank of Solomon Islands, Mark Corcoran i tok, dispela skim bai mi olsem, benk i wok klostu wantaim ol pipal.  Oli bai galsim gut ol aplikesan or askim bilong loan long ol eria olsem, husat dispela kampani, or wan wan man na meri, manismen skils, profitability, security na em i nap long peim bek ol loun.

Fiji tok ol Australian soldia i stap olsem heve bilong kantri[edit source]

Land Force Commander bilong Fiji, Colonel Pita Driti i tok, difens fos bilong Australia i stap iet olsem heve igo long indipendens bilong Fiji.  Colonel Driti ibin mekim dispela tokaut taim emi toktok long ol plen bilong Australia strongim na kamapim gut ol wok bilong difens bilong em.

Long wik igo pinis, Australian foran Minista, Alexander Downer i bin tok, strongim na stretim gut ol wei bilong difens bilong Australia i wok i bihainim laik bilong dil wantaim ol samting em bai kamap em oli bai i no save long en.

Fiji Times Online i makim toktok bilong Colonel Driti long tok olsem, sapos Australia i bin gat sampela long ol niupela equipment em i plen long em bai gat long taim bilong las ku long Fiji, em ibin bai isi tru long Australia igo insait kisim na lukautim Fiji.

Transparency International INO laikim S.I. polis karim gan[edit source]

Het bilong Solomon Ailans han bilong Transparency Internationl i tok, em i no gutpela bilong kantri long polis i mas karim gan long taim bilong wok.  I gat ripot olsem Praim Minista Sogavare i plen long givim gan igo long sampela hap bilong polis fos bihainim wanpela askim ikam long niupela polis komisisan, Jahir Khan.  Tasol Executive Officer bilong Transparency International, Joses Tuhanuku i tokim Pacific Beat long wari bilong em long wanem samting bai kamap sapos gan igo bek long han bilong polis.

Emi tok, ol heve ibinkamap long taim bilong Ethnic crisis long yar 2000, em bihain long en ol ibin kirapim Regional Assistance Mission long Solomon Islands:

"According to reports it was the police officers themselves who came to the armoury and took over the armoury, and took all the arms out and gave them to criminals. So when you look at the track record there is no guarnatee to Solomon Islands people that what they are doing is in the best interest of this people."

Tupela Kebinet Minista risain long wok[edit source]

Papua New Guinea Praim Minista, Sir Michael Somare i bungim heve bilong politiks sampela de pastaim long nesinal eleksan wantaim tupela Kebinet Minista bilong em i risan long wok Minsta bilong tupela.  Firmin Nanol i ripot olsem, Minista bilong Tred, Michael Nali na Tourism Minista, Nick Kuman i risain long Kebinet bilong Sir Michael bihain long sikispela mun long holim wok bilong tupela.  Tupela Minista nau i go long pati bilong Oposisan Lida, Peter O'Neil, People's National Congress Party.

Michael Nali i lusim Mendi Open elektoret bilong em na i salansim Gavana bilong wanpela long Resource rich Southern Highlands provins bilong Papua New Guinea.  Mr Nick Kuman i deputi lida bilong People's National congress Party na i difendim Gumine seat long Simbu Provins.  Oposisan lida, Peter O'Neil i sutim tok igo long Praim Minista Somare long em i daun strong bilong Oposisan taim em i INO mekim gutpela luksave na laik igo long ol oposisan politikal pati.

PNG ballot pepa bai kamap long taim[edit source]

Elektoral Komisan bilong Papua New Guinea i tok, em igat strongpela bilip olsem ol balot pepa bai igo kamap logn ol hap long kantri pastaim long vot i stap long Sarere.  Ibin gat ol heve long kisim olgeta baliot pepa lusim Port Moresby igo aut longwanem, i gat wanpela militeri balus bilong kisim ol igo long ol hap bilong kantri.  Mausman bilong Komisan, Mark Karambi i tok, em i bilip ol balot pepa bai igo long olgeta eria pastaim long vot i stat:

"Yes there is a slight delay in the distribution of election materials, ballot papers and candidate posters, but it is being overcome eventually and all the materials for the election will be there on time."


-- Em tasol Tunde 26/08/2007 pinis --


(ARCHIVE THIS)

Bilong ABC Tok Pisin Service long Mande 25 Jun 2007


Wari i kamap long sampela provins bai ino kisim ballot pepa kuik[edit source]

Igat ol tingting wari insait long Papua New Guinea olsem sampela provins aiting bai inonap kisim ol ballot pepa long taim stret bilong namba wan vot i stat long despela wik, long Sarere.

Firmin Nanol ripot olsem, ol pipol bilong Papua New Guinea bai putim vout bilong ol long pinis bilong despela mun bilong makim 109 ol memba, usait bai girapim namba 7 Gavman.

PNG Electoral Commissions itok em i wok long bungim heve long ol transport bilong karim ol samting bilong eleksin igo i kam tasol oli ting eleksin on bai ron orait.

Mausman Mark Karambi itok, ol pipol insait long ol highlands provins bai vout long wanpela de tasol long wanem oli poretim ol trabel, tasol ol narapela hap bilong kantri bai igat wanwan-pela de bilong vout.

PNG Polis Komisina Gari Baki i tok, tu-tausen ol Security ofisa bai rerem ol wok sekurity insait long highlands.

Moa long 2700 kendidet i wok long sanap resis bilong traim winim wanpela bilong 109 ol sia bilong PNG Parliment taim vot i stat long despela Sarere.

Solomon Ailans: Tais wara bagarapim Aola eria long East Guadalcanal[edit source]

Tais wara insait long Solomon Ailans i bagarapim ol haus na gaden kaikai blong mo long tu-tausen pipol insait long Aola eria blong East Central Guadalcanal.

Ol ripot i kam long Aola long tede morning i tok ol pipol i wok long igo antap long ol mauden eria long tais wara.

National Disaster Office i wok long kisim mo tok tok long ol bagarap tasol ol nambawan ripot i tok, ol gaden kaikai na ol haus i bagarap long wara.

Ruth Timauku, husait i halvim National Disaster Office, itokim Pacific Beat Program olsem, em ino bin kisim ripot blong ol pipol i kisim bagarap.

Sik dengue fiva i kamap long Yap ailan long Micronesia[edit source]

Ol helt atoriti itok em i tru Yap ailan insait long Federated States of Micronesia i bungim nau wanpela kain vairus oa binatang olsem long sik 'Dengue Fiva'.

Marianas Variety reports i ripot wanpela wok painim ibin kamap bungim, Lokal helt atoriti, ol Disease Control Centre blong America na World Health Organization.

Na ol ibin painim 'Zika virus' olsem sik dengue-fiva igo long ol pipol long taun.

Dispela fiva ibin kamap long mun April na long pinis blong mun May, em ibin igo daun, tasol long Fraide blong las wik, 73 sik pipol wantaim dispela sik ibin kamap long outpatient diaptment long Yap public hausik.

PNG: Tupela minista i pinis wok[edit source]

Tupela minista insait long Gavman blong Papua New Guinea i risain pinis long kabinet. National niuspeipa ripot tupela minista ia, Culture na Tourism Minista Nick Kuman na Michael Nali, Minista blong Commerce na Trade, husait i memba blong People's National Congress pati, husait i stap long Oposison.

Niuspeipa i tok makim toktok ikam long wanpela ofisa klostu long Praim Minista Sir Michael Somare long tok olsem em i kisim pas blong pinis wok blong ol pinis.

Toktok blong dispela ofisa i tok taim ol i makim dispela tupela insait long kabinet insait long mun January, em ibin bilip tupela i lusim political pati blong ol pinis - Mr Nali long People's Progress Party na Mr Kuman, PNC.

Tasol taim ol i pasim nomination blong eleksin asde, ol ibin painim olsem tupela i memba bilong People's National Congress.

Ol bai wokim 400 ol niupela haus bilong polsi blong Solomon Ailans[edit source]

Ol bai wokim samting olsem 400 ol niupela haus insait long Solomon Ailans bilong lukautim ol polisa ofisa.

Polis Komisina Jahir Khan itok Praim Minista Mannaseh Sogavare ibin tok promis long ol kamapim haus bilong ol polis ofisa.

Em i tok, 400 ol haus, em wan-tausen-400 polis ofisa i save usim, INO fit oa gutpela long istap longen.

Komisina Khan itok, Gavman igat pinis wanpela hap graun autsait long Honiara bilong wokim kamap ol despela haus.

Komisina i luksave tu long ol heve bilong ol haus insait long ol narapela provins we ol imas stretim tu.

Australia, New Zealand ino tinging long bagarapim Fiji ekonomi[edit source]

Australia na New Zealand ibin rausim ol toktok blong Fiji olsem dispela tupela kantri,ibin traim long bagarapim ekonomi blong Fiji.

Interim Finance Minista,Mahendra Chaudhry ibin tok Australia na New Zealand gavaman ibin traim long bagarapim tingting blong dispela Pacific kantri long traim kisim dinau ikam long sampela ol moni kampani blong wol.

Emi tu ibin korosim tupela kantri long putim aut ol giaman travel warning igo long ol pipol blong tupela.

Foran Minista blong Australia Alexander Downer ibin tok Australia i strongim yet ol halivim blong em igo long ol eria olsem helt,education na garment bisnis.

Na mausman blong New Zealand Foran Minista,Winston Peters tu ibin rausim ol dispela toktok blong Mr Chaushry.

Fiji gavaman ino harim toktok blong union long strike[edit source]

Interim Finance Minista blong Fiji, Mahendra Chaudhry,ibin tok em inonap toktok sapos gavaman bai holim moa toktok wantaim union long dispela askim blong ol long strike em oli bin salim igo long offis blong Labor Ministri las wik.

Website blong Fiji nius ibin ripot olsem Mr Chaudhry ibin salim olgeta askim igo long Pablik Sevis Komisin, na ibin tok oli i rait pipol long stretim dispela heve.

Confederation of Pablik Sekta Union blong Fiji ibin tok stret olsem o l bai statim bikpela straik raun long kantri sapos nogat gutpela bekim ikam long gavaman insait long narapela 28 de.

Union ibin koros tru long tingting blong gavaman long katim pei blong pablik sevant inap long 5 pesen na daunim retirment krismas blong ol wokman na meri.

Solomon Loya jalensim polis reid[edit source]

Dispela wik bai lukim High kot blong Solomon Ailans bai harim wanpela keis ikam long President blong bar association blong Solomon Ailans,we em bai jalensim wanem as tru na polis ibin reidim offis blong em las wik.

Ranjid Hewagema,ibin askim pinis kot long holim ol samting polis ibin kisim long offis blong em,na holim ol istap inap taim kot i mekim tingting blong em .

Long wiken,high kot jadge Edwin Goldborough i pasim dispela kot keis inap long Trinde, na larim polis long kisim wanpela gavaman loya long kisim moa toksave long en.

Emi askim tu olsem olgeta samting em polis ibin kisim ol imas stap long kot haus inap dispela keis igo long kot.


-- Em tasol Mande 25/08/2007 pinis --


(ARCHIVE THIS?)

Bilong ABC Tok Pisin Service long Fraide 22 Jun 2007


Gavman i stopim nau Comision of inquiry[edit source]

Long Papua New Guinea oli stopim nau Commission of Inquiry igo long Department of Fainens.

Post Courier Niuspepa i tok ol i bin tokim pinis ol wokman blong gavman long despela wok-painimaut long gobek nau igo long ol wan wan gavman depatment blong ol, tu oli pinisim ol lawya na investigators em oli bin recrutim ol autsaet long civil servis long wok long despela inquiry

Chiarman blong inquiry em wanpela tasol oli askim em long stap wok yet.

Oli bin kirapim despela Comission of inquiry long lukluk insaet long fainans dipatmen na painim aut moa long kain pasin long stil oa koraspen insaet longen.

Em i painim olsem Fainens dipatmen i brukim loa long peim aut planti million kina igo long kain kain laen na pipal.

Niuspepa i tok em i lukim pinis wanpela pas i kam long Chief-Secretary, blong Government Isaac Lupari, em i bin askim Komisiona blong inquiry long rediim wanpela preliminary report findings oa wanem samting em i painim, igo long Praim Minista, Sir Michael Somare.

Fiji i hamamas long toktok blong Australia na New Zealand[edit source]

Fiji Attorni - Jeneral i tok-welkam na hamamas long ofa oa tingting blong Australia na New Zealand long halivim long wok blong holim eleksen long kantri blongem.

Tasol Mr Aiyaz Sayed-Khaiyum i tok em i rong long mekim kain tok long meaning olsem Fiji i nogat strongpela laik long bringim bek dekocrasi long kantri.

Em i tok Fiji i holim toktok pinis wantaem EU na i bin kamap gutpela tru na olsem em i kamapim pinis program oa taimtebel long taim blong holim elecksen.

Ol bikpela tingting oa recommendations insaet long ripot em Fiji gavman na Pacific Islands Forumi bin raitim kamap i toktok long ol eleksen bai oli nap holim bifo long first tripela mun blong 2009.

Mr Sayed-Khaiyum i tokim Radio Australia interim gavman i wok long redim wok em i targetim despela de:

"In fact if you look at the mandate of our president when he appointed the interim government one of the cornerstones of the mandate was to ensure that we have free fair and transparent elections, as soon as we are ready to hold those elections."

Tonga bisnis ino wanbel iet long niupela kampani takis[edit source]

President bilong Tonga Chamber of Commerce INO laik iet long givim sapot igo long wanpela bikpela senis bilong Tax System em bai pulim ol investa bilong narapela kantri.

Niupela Tax Rates bai stat wok long pinis bilong dispela mun we bai lukim takis ol kampani long kantri bai igo antap long 25 pesent lusim mak bilong 15 pesent nau.

Tasol ol kampani bilong narapela kantri bai lukim olsem bai i gat kat long takis bilong ol long 43 pesent igo daun long 25 pesent.

Chamber of Commerce President Tapu Panuve i tokim Pacific Beat olsem, i tru Tonga i gat planti ol bisnis we inap wok gut, tasol ol narapela heve olsem long stap gut na strong bilong politiks bai givim heve igo long ol investmen ikam long ol narapela kantri:

"There's tourism, I mean there's fisheries, there's agriculture. But it's not just about taxes. There are other issues that need to be in place and I've been given reassurances that the government is looking towards making these moves to make it more attractive to foreign investment."

Polis Komsiona i hamamas long securiti wok em oli redim long PNG eleksen[edit source]

Papua New Guinea Polis Komisiona i mekim tok hamamas long securiti program long oli mekim long kantri long taim blong eleksen, na tok i kam i nap nau em i nogat wari oa heve oli bungim.

National Niuspepa i ripot olsem bikpela bos blong polis, commissioner Gari Baki nau i stap long Highlands region wantaem ol electoral na defence ofisa , we oli wok lon glasim gut wok-redi long eleksen long area.

Ol Polis Komanda i go pas long eleksen i tokim pinis Mr. Baki olsem campaign-wok long Western Highalands, Enga na Southern Highlands i NO bin kamap bikpela tumas.

Mr Baki i tok ol security force bai i noken slek long wok blong ol na bai oli stap wuas na lukaut gut long trabal long taim blong eleksen i go i nap em i pinis.

Fiji Interim Gavman stap bilong pasim korapsan[edit source]

Interim Praim Minista bilong Fiji, Frank Bainimarama i tok, ol ino nap muvim gavman bilong em long wok bilong em long rausim olgeta korapsan na i tok, dispela i as tingting bilong December coup.

Fiji Times niupela niuspepa i ripot olsem, Commodore Bainimarama i sutim tok igo long ol narapela kantri long traim danunim na givim heve long as tingting bilong ku.

Emi askim ol Fiji soldia long pasim han wantaim bilong klinim korapsan na i tok lukluk igo het bilong Interim Gavman em long redi long eleksan.

Northern Marianas i tambu long pipal blong autsaet long wok long kolos[edit source]

Commonwealth blong Northern Marianas Islands i putim tambu long wanpela program long haiarim oa kisim pipal blong autsaet kantri long wok long kolos industry. Despela tambu bai i stap sotpela taim tasol.

Marianas Variety Niuspepa i ripot olsem gavman i laik lukim olsem planti handret pipal em oli stap pinis na oli nogat wok i wok long despela industry.

Despela tambu long ol autsaet pipal bai i stat nau i go i nap long 30 Septemba 2007.

Garment woka long Marianas i nap sampela taim nau oli wok long askim blong wanem na oli wok long gohet long haiarim oa kisim ol pipal blong narapela kantri kontrak long wok long ol kolos factori , maski oli klosim daon pinis moa long 12pela factori long Commonweallth..

Planti long ol despela kolos factori woka long saipan i blong China.

Long pinia blong 2007 moni yiar, Department blong Labor bai i galsim gut ken despela tambu oa ban.


-- Fraide 22/08/2007 pinis --


(archive this?)

Bilong ABC Tok Pisin Service long Fonde 21 Jun 2007


Fijji militeri i korosim Australia na NZ[edit source]

Militeri blong Fiji i sutim tok long Australia na New Zealand blong traim long stopim ol dinau em ol international financial agensi i laik givim ol.

Niusman Samisoni Pareti i ripot kam long Fiji i tok Fainens Minista blong Militeri Gavman, Mahendra Chaudhry i tok, long pasim ol dinau blong ol international agensi olsem World Bank na Asian Development Bank, bai kamapim bikpela heve tru long lokal ekonomi blong kantri.

Mr Chaudhry ino bin tok long mak blong dinau em militeri gavman ibin askim longen, tasol em i tok pasin em Australia na New Zealand gavman i mekim, bai daunim ol wokbung blong kamap ken wanpela democratic gavman.

Em ibin tokim lokal redio dispela tupela kantri i mas pasim maus blongen igo insait long ol wok kamap long Fiji.

Tupela mun igo pinis, Asian Development Bank ibin tok olgeta dinau igo long Fiji Gavman bai pas, igo nap ol i pinisim ol wok blong galasim oa 'review' blong en.

Australia wantaim New Zealand igat 'share' insait long benk.

Papua Niugini polis i hamamas long rere blong eleksen[edit source]

Long Papua Niugini, polis long hailens rijin i hamamas long rere blong eleksen na singaut long ol kendidet long halivim wok blong ol iken kamap gut long taim blong vot.

Asisten Komisina Simon Kauba itok, em igat strongpela tingting olsem eleksen bai gohet wantaim nogat bikpela trabel.

Mista Kauba itok, bai gat mobail polis fos igo ikam namel long ol hailens provins long stopim ol long noken wansait insait long wok blong ol.

Na Asisten Komisina itok, bai igat polis ofisa istap long mekim eleksen ikamap gut.

PNG Ombudsman ino hamamas long palimen 'adjournment'[edit source]

Ombudsman Commission blong Papua New Guinea i mekim strongpela toktok igo agensim wei paliment i wok long pasim na pinisim ol kivung blongen.

Joanna McCarthy i ripot olsem PNG Ombudsman Commission itok insait long wanpela-ten-faif (5) yar, nesinol paliment ibin pasim kivung 27 mun olgeta.

Legal counsel blong Ombudsman, Nemo Yalo i tok gavman blong nau ibin pasim paliment kivung 3-pela taim insait long faifpela yar.

Em i tok aut blong gavman olsem em ino gat parliamentary bisnis long ol imas kivung, INO tru.

Mr Yalo i tok paliment imas lukluk na stretim ol heve blong no-gat wok, HIV na AIDS na korapsin.

Mr Yalo itok makim ol longpela malolo blong Paliment i wanpela gutpela piksa blong korapsin insait iet long ol ofis oa dipatment long PNG.

US gavman bai miting long fri eleksin mas kamap long Fiji[edit source]

Amerika oa United States itok, em bai holim toktok wantaim ol narapela kantri isave halivim Fiji oa donas, long painim rot long kirapim fri na gutpela eleksen long Fiji, klostu long yia 2009.

Long wanpela toksave, US Embasi long Suva itoktok strong long Fiji interim gavman, long rereim em yet long holim eleksen hariap na bringim bek demokrasi.

Stadi long Great Barrier Reef ino luk gud long ol pis[edit source]

Wanpela stadi long nambis blong Great Barrier Reef, arasait long Pacific coast blong Australia, i soim olsem sanis blong win na ren oa 'climate change' bai kamapim bikpela bagarap tru long ol pis long ol reef eria.

Russell Boyd i ripot olsem ol Ecologist oa scientists igo pas long stadi long ol 'Reef fish' long Institute blong Marine Science long 13 yar long hau ol bikpela win na ren olsem 'El Nino' bai kamap long ol pis.

Dispela em i nambwan taim wanpela kain stadi olsem ibin kamap.  Ecologist Alistair Creal itok ol ibin painim planti kain kain pis, insait long 800 kilomita eria blong nambis.  Tasol Mr Creal itok sapos wara i hat na ol strongpela win na ren i kamap oltaim, a ting em bai kilim ol pis.

Ol scientist ino bin pasin dispela sanis insait long ol 'reef' klostu long Cooktown, long north blong kantri.

Ol mama long pacific imas givim moa susu long ol pikinini[edit source]

Ol agensi blong United Nations i givim tok lukaut long ol gavaman long Pacific olsem namba blong ol mama isave givim susu blong ol igo long pikinini iwok long go daun long pacific na dispela inap kamapim wari long namba blong "survival rate"blong ol baby na pikinini

Dr Chessa Lutter blong Wol Helt Organisation ibin tok olsem givim susu blong mama igo long pikinini i bikpela samting long helt blong baby:

"It's not just a matter of cost, it's a matter of survival for infants in developing countries, for infants that are born into conditions of poverty where there's not access to clean water and adequate sanitation to safely feed infants formula. And it's not just a matter of poor infancy, but in developed couintries infants who are breastfed have better cognitive development, do better in school. They have lower risk of type II diabetes."

Ol candidates kalap nambaut long political pati bai bungim sas[edit source]

Oli tokim pinis ol candidates i sanap resis long National election bilong Papua New Guinea long despela mun olsem ol nap bungim ol sas long dispela pasin blong kalap igo ikam namel long wanpela political pati igo long narapela.

Firmin Nanol ripot olsem tripela ten 4 ol political pati ibin sapotim na givim halavim moni igo long planti bilong 2700 candidates isanap resis long despela eleksen .

Samting olsem 170 ol candidates ibin kisim halavim moni ikam long wanpela political pati tasol bihain oli kalap igo long narapela pati .

Registrar bilong PNG politkel parties, Paul Bengo itok , ol candidates bai bungim sas bihain long eleksen:

"My intention is to prosecute them.

And I am getting this cooperation from all political parties so that I can make a prima-facie case to prosecute them.

The penalties some of them they will either be declared independent candidates or if they have been double endorsement by political parties, they might then loose their seat."

Moa long 2700 ol candidates bai sanap resis long 109 ol sia long parliment taim vot i stat long pinis bilong despela mun.

Fiji ino wari long Koros blong New Zealand[edit source]

Fiji itok emi no wari long ol nupela koros blong New Zealand long kamapim ol strongpela tambu na rausim ol soldia blong Fiji insait long United Nations peace-keeping fos.

Interim Praim Minista,Commodore Voreqe Bainimarama ibin tok ol toktok em Praim Minista Helen Clark ibin kamap long dispela samting emi olpela toktok.

Cabinet blong New Zealand i lukluk nau long kamapim strongpela tambu long Fiji bihainim pasin blong em long rausim high komisina blong em long Fiji,Micael Green.

Fiji ibin tok long las wik olsem Green ino gutpela man long wok wantaim,bihain long oli sutim tok long em long pusim em yet igo insait long ol heve blong Fiji.


(archive this?)

Bilong ABC Tok Pisin Service long Mande 19 Jun 2007


Qarase i tok Fiji soldia na femali bai bungim heve[edit source]

Praim Minista Laisenia Qarase husat oli bin rausim long taim bilong ku long Fiji i tok, ol soldia na femali bilong ol bai lus aut, sapos United Nations i pasim ol Fiji soldia igo long ol Peacekeeping Missions.

Mr Qarase ibin tokim FijiLive olsem, ol pipol blong Fiji i mas lukim olsem bai i gat strongpela bekim bek ikam long New Zeland bihainim pasin Fiji ibin mekim long rausim igo aut, High Commissioner bilong en Michael Green.

New Zealand Praim Minista, Helen Clark i tok, New Zealand Gavman bai igo het long putim ol stgrongpela tambu agensim Interim Gavman, na bai askim United Nations long stop long usim ol Fiji soldia olsem peacekeepers.

NZ High Komisina igo kamap bek long ples[edit source]

High Komisina blong New Zealand em Fiji interim gavaman ibin rausim aut long kantri igo kamap bek pinis long Auckland na igat yet narakain tingting long dispela Pacific Islands-long wanem ol samting em bai kamapim kuik nau.

Go bek blong em ibin bihainim ol toktok ibin kamap olsem interim gavaman i redi long holim eleksen insait long tupela yar.

New Zealand niusman Peter Lewis ibin ripot,New Zealand High Komisina ibin kisim balus aut tede long Fiji na ibin tok dispela wok emi holim long Fiji ibin ona tru long em,tasol ino save gutpela. Ol dispela toktok blong en i bihainim pasin Fiji ibin mekim long rausim em, long isave pusim em yet igo insait long ol heve blong Fiji.

"But I suppose you have to see this as an occupational hazard of the job we do."

Igo bek blong em i kamap stret long wanpela toktok ibin kam aut long Suva olsem interim gavaman ibin tok orait long holim nupela eleksen long stat blong 2009.

Michael Green igat strongpela bilif olsem bai ol gutpela samting iken kamap,tasol emi no klia tumas long ol tingting blong Commodore Frank Bainamrama

“There's enormous disparity between the things his administration says its stands for - good governance, transparency, accountability and what they actually do.”

Na long dispela taim ol wok em tenpela wokman blong New Zealand long Suva embassy isave mekim bai charge d'affair blong em bai mekim .

Oli arestim wanpela PNG eleksan kendidet[edit source]

Oli arestim pinis wanpela kendidet i resis long Papua New Guinea nesinal eleksan bihainim ol toktok olsem, em ibin traim long kilim Deputy Praim Minista.

Niusman long Port Moresby, Steve Marshall i ripot olsem, Papua New Guinea Deputy Praim Minista, Don Polye i tok, ol ibin klostu kilim em long taim bilong wanpela bung bilong eleksan long Highlands long wik igo pinis.

Provinsal Police komanda i tokaut stret pinis olsem oli arestim pinis wanpela kandidet i resis agensim em na sasim em long Attempted Murder.

Oli tok, Peter Mision ibin sut long gan igo long ol pipal i bung stap na givim bagarap long tupela pipal.

Mr Mision i gat kot keis agensim Deputy Praim Minista, long wanem em i tok Don Polye ino ibin bihainim gutpela wei bilong nominet.

America i putim eye long Vanuatu[edit source]

Lain isave wuas long korapsen pasin long Vanautu,i tok long sapotim wanpela tingting blong America long kamapim sampela mekim save long dispela Pacific kantri em pipol ino laik baim takis na putim moni blong ol long hap.

Tasol Transparensi International blong Vanuatu ibin askim long imas gat sampela kain "consistensi" long wanpela tingting long promotim pasin blong salim na kisim moni igo long ol narapela kantri.

Washington Times ibin ripot,America Internal Revenue Sevis i putim eye long Nauru,Vanuatu na Cook Islands olsem wanpela tingting long stopim pipol i haitim moni blong ol long ol dispela pacific kantri.

Ol files blong Internal Revenue Sevis ibin soim olsem dispela ol pacific kantri oli ting em ol ples we ol pipol blong America oli ting imas haitim planti million America dolla istap long en.

America ibin makim dispela i kostim Treasuri moa long 100 billion America dolla.

President blong Vanautu Tranparensi International,Marrie -Noelle Ferieux Paterson,ibin tokim Radio Australia program Pacific Beat, olsem dispela i "double standard" sapos oli toktok long bikpela ol OECD kantri na ol dispela liklik blong pacific.

“The same measures are not sometimes applied to some of the tax havens in Europe or tax havens in America. The position is sometimes only one sided as it's not imposed, the same measures are not imposed to all the countries in the world.”

Tonga Palimen ibin kamapim senis long takis loa blong kantri. Palimen blong Tonga ibin kamapim sampela ol senis long takis blong en long kantri.

Minista blong Finance,ibin tok dispela nupela loa blong inkam tax,i mekim isi long mak blong takis,olsem long peim na takis pipol ino peim yet.

Emi tok em tu i mekim gut wei blong pipol i baim takis,olsem ol takis moni ikam long narapela kantri na i halivim tu long stopim pipol oa autsait kampani ino laik baim takis blong ol.

Pacific nius sevis ibin tok pasin blong pipol ino save baim takis i bin bikpela wari long Tonga.

Minista ibin tok kamapim dispela nupela tax loa--i bikpela samting tru dispela Pacific kantri ibin kamapim.


(to archives?)
Bilong ABC Tok Pisin Service long Mande 19 Jun 2007


Ol i holim kalabus tupela pipol blong stilim PNG pas-pot[edit source]

Ol nius ripot i tok ol ibin holim kalabus tupela man blong narapela kantri insait long Papua New Guinea blong traim long stilim hait 20 passport lusim kantri.

Joanna McCarthy i ripot makim ol midia ripot olsem Acting Internal Revenue Commissioner Betty Palaso ibin mekim wanpela 'statement' long tok aut kilia long kalabus blong tupela ovasis man.

National newspaper i ripot ol ibin holim kalabus wanpela citisen blong Malaysia na Indonesia long Wutung boda post insait long Sandaun provins, na ol i sasim wanpela long traim givim grisd mani igo long wanpela customs ofisal.

Niuspeipa i tok, ol dispela passports, em long ol pipol blong Singapore, China na Indonesia citisen, husait ol i bilip i wok wantaim tupela bikpela kampani insait long Madang na Oro provins.

Ol i sutim tok olsem dispela tupela man, ibin plen long abrusim boda na ol customs i sainim passport, maski ol papa blong passport ino lusim PNG.

PNG immigration i larem man oa meri i bosim wanpela working visa tok orait long lusim kantri, taim dispela tok orait i pinis taim na ol imas igo bek long kantri, taim ol i givim 'permit' igo long ol ken.

NZ issues Fiji travel advisory[edit source]

Taim New Zealand i galasim wanpela nupela wei blong taitim ol tambu igo agensim Fiji, Praim Minista Helen Clark tu i targetim turisim bisnis insait long Fiji.

Em i askim strong ol turis long igo holide long ol narapela hap, na maski igo holide long Fiji.

New Zealand correspondent Peter Lewis i ripot olsem dispela bikpela turis bisnis tu i bungim bikpela heve.

Praim Minista Helen Clark i tok em bai igo long narapela hap long kisim malolo na askim ol New Zealand turis long mekim wankain.

New Zealand bai kamap ol strongpela tambu agensim Fiji[edit source]

New Zealand bai kamapim ol strongpela lo oa tambu agensim Fiji long dispela wik bihain long Fiji militeri ibin rausim envoy oa tokman blong gavman blong New Zealand igo long Fiji.

Praim Minista Helen Clark ino bin tok aut long wanem ol dispela nupela tambu bai kamap, tasol ibin tok Kabinet blongen bai lukluk igo insait long dispela wik.

New Zealand, Australia, Britain na America ibin tambuim Fiji military gavman bihain long Commodore Frank Bainimarama ibin rausim gavmam blong Praim Minista Laisenia Qarase long mun December long yar igo pinis.

Dr Clark i tok Wellington Gavman bai traim tu long stongim United Nations long pasim ol long usim ol Fiji pipol olsem peacekeepers.

Fiji igat samting olsem wan-tausen soldia insait long ol UN missions na mani em peacekeeping wok i save pulim i wanpela bikpela hap blong go het blong military blong kantri.


(to archives later)

Bilong: ABC Tok Pisin Service long Fraide 15 June 2007


Amerika itok Papua New Guinea igat bikpla wok long trade long Pacifik[edit source]

Amerika itok Papua Niugini igat bikpela wok long wokim aninit long treid oa bisnis insait long Pasifik. Amerikan Direkta blong Australia, Niu Zilan na Pasifik Afes ofis, Steven McGann, ibin autim dispela long kibung oa pablik leksa long Univesiti blong Papua Niugini, na emi tok Papua Niugini inap kamap olsem wanpela kantri, emi ken go pas long wok bisnis wantaim Guam.

Tasol, emi tok dispela bai kamap sapos eleksen blong Papua Niugini inogat trabol, na igat gutpela ol lida istap.

Mista McGann itok, long sait blong teroris, Amerika emi no wari long birua ikamap long Pasifik long ausait, tasol ikam long insait wantaim ol kainkain heve.

Long sait blong ol trabol ikamap insait long Fiji na Solomon Islands, emi tok dispela mas noken kamap bikpela heve insait long Pasifik.

Australia gavaman bai halivim png defens fos[edit source]

Gavaman blong Australia ibin tok emi gat laik long halivim Papua New Guinea wantaim namba tu hap wok blong kamapim ol senis insait yet long Defens Fos blong em.

Dairekta-General blong Pacific na East Timor polisi divisen blong Australia,Tony Jones nau istap long Papua New Guinea long painim aut wanem kain rot Australia iken halivim na strongim defens na ol samting blong em.

Defens Sekretary blong PNG Fredrick Punangi ibin tok emi laik lukim Australia i halivim na kamapim gut ken enginering battalion na information teknology oa ol wok blong salim na kisim toktok.

Emi tok PNG Defens Fos inogat strong long mekim ol wok em gavaman igat laik long en long wanem planti long ol enginia blong em gavaman i mekim ol long pinis wok.

Peter O'Neill i korosim Pauline Hansen[edit source]

Opposition lida blong Papua New Guinea,Peter O'Neill i autim Koros blong em olsem racist oa ino laikim ol arapela kala skin pipol,em meri husait i olpela politisen blong Australia,Pauline Hanson ibin mekim.  Ms Hanson ibin tok PNG igat bikpela wari wantaim sik HIV na TB na PNG i mekim pipol blong Australia inap kisim dispela sik.

Elevenpela yar igo pinis,Ms Hanson ibin kamapim One Nation Politikel pati na insait long bikpela toktok blong em long Palimen ibin kamapim planti tingting nogut namel long ol pipol long kantri long ol toktok blong em olsem Australia inap bungim bagarap long planti pipol blong Asia bai ikam insait long kantri.

Ms Hanson bai sanap olsem independent memba long Australia Federal eleksen long mun Novemba. Emi askim olsem sampela senis imas kamap long dispela tok orait blong Torres Strait em oli bin kamapim long 1985 emi larim "free movement" blong ol pipol blong dispela hap isave igo ikam namel long Australia na Papua New Guinea.


Source: ABC Tok Pisin Service 13/06/2007


PNG: ol gan man i bagarapim wanpela bung[edit source]

Pait i kamap pinis insait long Papua New Guinea hailans pastaim long stat blong nesinol eleksin we ol gun-man ibin sut igo antap long skai insait long wanpela bung em namba tu Praim Minista ibin holim.

Papua New Guinea correspondent Steve Marshall i iripot olsem ol lokal midia ibin sutim tok olsem dispela ol gun-man ibin traim long kilim Deputy Praim Minista Don Poyle.  Mr Poyle ibin toktok igo long ol pipol insait long dispela bung long Enga provins taim gun pait ibin stat.  Deputy Praim Minista ibin tok ol bodi guard blongen ibin seivim em taim ol i kisim em kuik igo long wanpela kar na spid igo aut.

Ol nius ripot i tok tupela man ibin kisim bagarap insait long dispela pait. &bnbsp;Insait long narapela wok kamap, wanpela kendidet ibin dai taim ol i katim em wantaim wanpela naif taim em igo lukim femili blongen.  Dispela kilim dai na sut long gun i nambawan trabol insait long provins pastaim long stat blong voting long pinis blong dispela mun June.

SI Polis Komisina i 'hope' olgeta krangi tingting long em bai pinis[edit source]

Nupela Polis Komisina blong Solomon Islands itok em i 'hope' ol toktok koros agensim em klostu bai pinis.

Jahir Khan blong Fiji, i kisim ples blong Shane Castles blong Australia, husait Solomon Islands gaman ibin pasim em long no ken go bek long kantri long Desemba las yar long wanem gaman ibin tok, em i wanpela ovasis man, husait ino gat ples long stap insait long kantri, bihainim iet ol bel koros namel long gavman blong tupela kantri.

Tasol wok Mr Khan ibin kisim, ol lain Transparency Solomon Islands na sampela NGO lain i tok olsem em imas lusim wok, long wanem ol i tok, kantri igat inap sinia polis ofisa long mekim dispela wok.

Na Mr Khan itok em i hope ol koros igo agensim em bai pinis, na planti blong dispela ol tingting nogut, i kamap ikam long ol wok politik.

SI Oposison itok em ibin peim mani igo long gavaman minista[edit source]

Lida blong Solomon Islands Opposition ibin tok stret olsem em ibin peim sampela moni igo long wanpela gavaman minista na oli lukim olsem dispela emi gris-moni.  Ol toktok blong dispela payment ibin kam aut klia las wik.

Pacific nius-man Campbell Cooney ibin ripot olsem bihain long Praim Minista blong Solomon Islands,Manesah Sogavare i korosim em long taim emi grisim wanpela long ol Minista blong em wantaim moni inap moa long 7 tausen America dolla.

Ol toktok blong lida blong Solomon Islands Opposition,Fred Fono i olsem em bai lukluk long ol dispela toktok.  Na long aste apinun Mr Fono ibin tok stret olsem em ibin peim dispela moni igo long wanpela minista em oli no tokaut long neim blong em.

Tasol emi tok dispela ino olsem bribe oa gris moni,tasol i blong bekim wanpela askim blong Minista we emi tok emi nidim sampela moni halivim long peim skul fee blong pikinini blong em long New Zealand,na igat toktok emi raitim long pepa long sapotim toktok blong em.

Mr Sogavare ibin kolim dispela tingting olsem wanpela "rong tingting stret"long rausim coalition gavaman blong en em "god i lukautim".  Emi tok sevenpela ol Minista blong em nau lain Opposition iwok long putim eye long ol.

Na taim em bai bringim dispela keis igo long polis,oli save olsem offis blong Praim Minista ibin kisim pinis ol komplain long dispela samting.


Source: ABC Tok Pisin Service 12/06/2007, 13/06/2007


Trevel woning long eleksan taim[edit source]

Mo kantri nau i wok long toksave igo long ol sitisen bilong ol long INO ken trevel igo long Papua New Guinea long taim bilong eleksan.

Canada, United States, United Kingdom na New Zealand i joinim Australia long givim ol toksave.

Ol i givim aut toksave olsem, ol sitisens bilong ol i was gut longwanem long ol bel heve bilong lo na oda.

Oli toksave igo long ol pipal i trevel long ino ken go klostu long ol rallies, demonstrations na ol narapela pabilik bung longwanem ol i nap kamapim kors na pait.

Planti kantri i toksave tu long ol sitisen bilong ol ino ken trevel igo long Highlands longwanem long ol bel heve namel long ol lain wan pisin inap kamapim ol pait namel long ol haus lain.

Long wankain taim, Polis Komisina, Gari Baki i tok oli salim pinis 200 polisman na meri igo long Highlands we ol kros na pait ibin givim heve long 2002 eleksan.

Emi tok, oli givim olgeta pawa igo long ol komanda bilong Highlands provins long lukim olsem bai INO gat kamap ken bilong ol heve bipo.

DCART - "Our assessment still indicates the Highlands is a high risk area, that's why we don't want to take any chances. The way I'm running my elections operations is I'm giving accountability to all provincial police commanders. They run the elections and they take ownership of it rather than being controlled and coordinated from headquarters."

Solomon Islands i kisim bikpla namba blong ol Australian turis[edit source]

Wanpla wok painimaut em oli bin mekim igo insaet long ol pipal oa turis husat isave mekim lukluk raon igo long Solomon Islands i soim olsem planti turu long despla pipal em oli kam long Australia.

Oli bin mekim despla wok painimaut insaet long despla sikispla mun igo pinis ibin soim olsem 44 per cent long olgeta pipal husat igo isave go insaet long kantri em ol pipal blong Australia.

Namel long ol despla pipal husat igo insaet long Solomons, sixty-four per cent long ol ibin go long mekim wok bisnis, wanpla ten seven percent ibin go malolo, na sevenpla percent ibin go lukim ol famili blong ol.

Despla wok painimaut, i soim olsem 30 per cent long ol bisnis laen husat ibin go long Honiara em ol ikam long private sector oa kampani.

Neil Stollznow itok olsem gutpla samting emi kamap long despla samting em olsem, ol bisnisman-meri husat isave go blong mekim wok bisnis isave go bek sampla taem bihaen long kisim malolo.

"People are coming not just once or twice but again and again and again. There is a tremendous level for re-visitation to the Solomon Islands. Its not just people who are coming time and time again for business, its also people coming for time and time again for recreational reasons. So get them here the first time and they will be back."

PNG i askim Australia na Japan long halvim ol Pasifik kantri[edit source]

Wanpla sinia gavman minista blong Papua New Guinea, i askim pinis Australia na Japan long givim samting olsem wan bilian US dollars long kaen moni blong Amerika, long wanwan yia long halvim ol ailan kantri blong Pasifik wantem ol wok blong lukautim ples oa envairaman.

Post Courier niuspepa long PNG i ripot olsem environment conservation minista bifo, na nau minista blong , agriculture na livestock , (SUSSA ZEEBAY) Sasa Zibe itok olsem despla tupla kantri isave mekim ol wok emi save halvim long bagarapim climate oa climate change.

Emi tok Australia na Japan, wantem imas givim moni igo long ol Pasifik kantri long lukautim ol ples oa envairaman na tu halvim ol long halvim ol iet, taem ol bagarap i kamap bihaenim global warming oa graun i kamap hot.

Mr Zibe i askim tu Australian na Japan long halvim Papua New Guinea long ol wok emi wok long mekim long lukautim ol bikbus oa tropical rainforests blong en, nogut em bai go hed long katim na bagarap turu ol despla bikbus blong en sopos emi sot turu long moni.

Greenpeace i hamamas China bai halvim PNG long lukautim wanpla kaen di[edit source]

Laen conservation group Greenpeace i tok olsem emi hamamas long tingting blong China long halvim ol wok blong lukautim wanpla kaen diwai emi no gat planti tumas nau istap, em oli kolim long hardwood merbau emi save kamap oa grow long Indonesia na Papua New Guinea.

Chif executive officer blong despla kampani em oli kolim long B&Q long Asia, itok olsem emi stopim pinis wok blong salim despla kaen diwai igo long China.

Steve Gilman itok olsem emi askim olgeta wok bisnis long kamapim gut ol haus long China long mekim wankaen pasin na noken salim ken despla kaen diwai.

Mr Gilman itok olsem despla kaen diwai oa Merbau emi wanpla long ol kaen diwai em klostu bai lus olgeta winim ol narapla hadwood, na liklik namba tasol isave go long han blong ol bisnis em oli gat laisens long salim.

B&Q igat sikispla ten kampani long China, na emi stap olsem wanpla long ol bikpla kampani emi save wok blong kamapim gut ol haus long China.

Greenpeace itok olsem despla tingting blong B&Q i wanpla bikpla pasin na laik blong lukautim ol rainforests oa bikbus ikam long China, kantri emi save usim planti diwai turu long kirapim ol haus na ol narapla samting olsem.


(archive later)

Source: ABC Tok Pisin Service 11/06/2007


PNG eleksin bai lukim 2-tausen polis i wok long hailands provins[edit source]

Gavman blong Papua New Guinea bai usim klostu 20 million-dola long kain mani blong America long wok sekuriti long national eleksin long pinis blong dispela yar.

PNG Correspondent Steve Marshall i ripot olsem taim ol i holim general eleksin 5-pela yar igo pinis, pait na trabol na ol ibin stilim ol ballot box insait long ol Hailands provins.

PNG Police Commissioner Gari Baki itok 2-tausen polis ofisa bai igo antap long Highlands long eleksin blong dispela taim.

Na bai o l i salim 11-tausen polis man na meri long wok duty insait long olgeta hap blong kantri taim vout i stat long pinis blong dispela mun June.

SI: MP bai i kisim Gavman igo long kot long political apoinment[edit source]

Wanpela praim minista bifo blong Solomon Islands i sutim tok long kain pasin gavman i wok long mekim long mekim ol political appointmen oa makim ol man blongem igo long ol important wok blong gavman.

Solomon Islands Broadcasting Corporation i ripot olsem Allan Kemakeza i tok gavman i wok long long mekim sampela tingting oa decision em pipal blong kantri i no hamamas longen long makim pipal igo long ol important wok blong Gavman .

Em i bin kolim wok blong attorney general, em oli bin givim igo long Julian Moti,husat oli bin saspendim na tu ino long taim igo pinis, wok blong Polis Komsiona blong Solomon Islands , we gavman i bin makim wanpela Fiji national, Jahir Khan, long kisim.

Sir Allan i tok i gutpela long gavman long noken soim nus blongen igo long operational matters na interfere public servis, usim pasin long politik long system blongen.

Ol toktok blongem i kamap bihaen long wanpela Solomon Islands MP i tokaut olsem em i tingting long changelenzim oa kisim decision blong Solomon islands Gavman long appointment blong ten political secretaries na police commissioner igo long kot long em i ken givim ruling longen oa stopim.

Chairman blong Parliamentary Bills na Legislation Committee, Edward Huni'ehu, i tok em i bilif appointmen na ol pei oa remuneration packages i no stap bihaenim mama-loa.

Eleksin long New Caledonia soim sapot blong France na indipendens[edit source]

Nambawan raun blong ol lokal vout insait long New Caledonia blong general eleksin blong France i soim bikpela sapot blong France na ol pro-independens kendidet.

Oceania Flash i ripot olsem dispela nambawan vout long Mande i soim ol kendidet blong dispela tupela sait blong politik bai igo bek long vout long namba tupela raun long wik ikam.

New Caledonia i holim tupela sia insait long French National Assembly.

Gaëël Yanno, husait i official kendidet blong ruling party blong Francem UMP, iwok long igo pas wantaim F-L-N-K-S Kanak Socialist candidate na education minista Charles Washetine, i kamap namba tu.

Insait long namba tu sia, igat bikpela 'showdown' namel long UMP kendidate, olpela president blong New Caledonia, Pierre Frogier, husait igo pas long F-L-N-K-S kendidet, Charles Pidjot.

Insait long Wallis na Futuna, Victor Brial blong UMP pati, bai fesim wanpela tait resis agensim Socialist pati kendidet, Albert Likuvalu.

Na insait long French Polynesia, we ol ibin vout wanpela wik igo pinis, olpela pro-independence President Oscar Temaru ibin kamap namba tu na nau bai fesim UMP pati kendidet, Mayor blong Pape'ete, Michel Buillard.

PNG fuel prais igo igo antap ken[edit source]

Long namba-tri mun prais blong fuel long Papua New Guinea igo antap ken.

PNG Post Courier Niuspepa i ripot olsem despela toktok long prais blong fuel igo antap i kam long consumer watchdog, Independent Consumer and Competition Commission.

Commission i tok prais 'increase' igo antap i kamap igo antap long ol kain samting olsem dispela wo long Iraq, em wanpela top kantri long wol long saplaim 'crude oil'.

Ol petrol prais bai igo antap long 10-point-seven toea long wan wan litre na kalap igo long three-point-13 kina long Port Moresby na three-point-24 kina long wan litre long ol pipal i gat kar long Lae.

Commission i wok long strongim tok long ol fuel retailers long sasim ol pipol bihaenim niupela fuel prais.

Em i laikim ol ofisa blongen long go inspectim ol service stesin blong lukim olsem ol ino sasim ol pipol long bikpela prais tumas.

(archive this last one)

Source: ABC Tok Pisin Service 11/06/2007


Sir Michael itok dispela yar eleksen bai ron stret[edit source]

Praim Minista blong Papua New Guinea,Sir Michael Somare ibin tok emi gat strongpela bilif olsem national eleksen em bai oli holim sampela taim long dispela mun bai fri long ol trabel na tu wok blong kandem ol vout bai i stret.

Niusman long Papua New Guinea Steve Marshall ibin ripot,2002 eleksen long Highlands blong Papua New Guinea ibin bagarap long wanem long ol trabel,pipol i vout tupela taim na ol trabel blong pipol i stilim ol ballot bokis.

Dispela yar igat moa long 11-tausen ol polisman oli putim ol long wok long olgeta hap blong Papua New Guinea long wanpela bikpela polis wok em kantri ibin lukim.

Praim Minista,Sir Michael Somare ibin tk emi bilif bai oli kamapim fri na stretpela eleksen.

"The spectators from outside, we want to show them that we can do it. We've done it before and we will do it again."

Gavaman blong Papua New Guinea bai spendim klostu 20 million America dolla long dispela yar eleksen.

Ol saveman long mekikel blong Taiwan iken stap long Solomons[edit source]

Gavaman blong Solomon Islands i tingting long ofarim ol medikel saveman blong Taiwan "permanent residence oa mekim ol i stap olgeta long kantri.

Solomon Islands Broadcasting Operation ibin ripot,Praim Minista,Manasseh Sogovare ibin tok dispela tingting bai lukim olgeta lokel medikel sevis bai igat long en ol medikel saveman blong Taiwan bai stap insait long ol.

Ol dokta bai igo kamap sampela taim long dispela yar,na bai kisim ol kisim ol spesel wok long ol lokel haus sik inap long sampela yar.

Mr Sogovare ibin mekim dispela toktok bihain long kam bek long wanpela lukluk blong em long Taiwan,em Solomon Islands igat gutpela wok pren wantaim.

Emi tok taim emi stap long hap,emi bin igo lukluk long Hui Hu haus sik,em gavaman blong en bai wok klostu wantaim aninit long dispela plan.

Fiji polis i nogat pawa long wok blong ol[edit source]

Olpela vais President blong Fiji,Ratu Joni Madraiwiwi ibin tok polis fos blong kantri i no luk strong moa olsem bifo na militari i stat long mekim olgeta wok blong em.

Wanpela ripot long Fiji Website i tok Ratu Joni ibin tokim wanpela wok-sop long Canberra,las wik,tupela bikpela tngting blong militari i hat long ol wok blong en,bihainim ku long mun Disemba,em long poretim ol pipol i agensim em,na traim mekim olgeta wok polis isave mekim.

Indonesia polis i holim kalabus wanpela sapota blong ol Bali boma[edit source]

Anti-terror polis blong Indonesia i holim kalabus pinis wanpela man, em ol i bilip i wanpela sapota blong teroris lida Abu Dujana, em ol i sutim tok long rereim ol bom pairap insait long Bali.

Polis itok wanpela tim blong ol long 'field' ibin kamapim wanpela reid na holim kalabus Mahfud, em ol i save kolim em tu Yusron, husait ol i tok, wanpela i wanpela 'rait-han' blong dispela lida Dujana.

Australia atoriti bai salim fishing bot blong Cambodia[edit source]

Ol Australian atoriti bai salim wanpela fishing bot blong Cambodia, em ol ibin pulim kalabus insait long Southern Ocean, igo long 'tender'.  Ol atoriti ibin pulim dispela bot - F-V Taruman - bihain long em ibin pulim hait planti Patagonian Toothfish insait long yar 2005, na sasim Captain na Fishing master blong dispela longliner bot - long ol ibin asua na peim mo long 110 - tausen dola long mani blong Australia.  'Tender' blong baim bot bai pas long July 6th.


Karen afeas behain [transfer this to archives]

Source: ABC Tok Pisin Service 8/06/2007 9:35:23 PM


Marine Research bilong Pasifik Rijen[edit source]

Newcastle Universty long Australia i putim ai bilong em long kamap wold lida long marine research long Pacific Regiona, taim em i autim ol plen tude bilong wanpela niupela marine centre antap long Central Coast bilong New South Wales.

Vanuatu polis i painim aut mo long bikpela paia long Supreme Kot[edit source]

Insait long Vanuatu, wanpela investigesin iwok long go het iet igo insait long wanpela bikpela paia em i bagarapimSupreme Court bilding long stat blong dispela wik.

Police wok painim nau i stat long ol kot keis, em long dispela taim, i kamap pinis long kot long lukim sapos dispela ibin kamapim dispela paia oa nogat.

Pacific Correspondent Campbell Cooney i ripot olsem Vanuatu Police itok dispela paia long dispela 'historic Supreme Court bilding' ino stret.

Na paia ibin bagarapim olgeta kot rekod, na taim ol ino kolim iet wnapela neim, Deputy Police Commissioner Arthur Caulton itok, wok painim blong ol bai igo pas long ol pipol, husait bai ino bungim kot ken longwanem ino gat ol rekod blong ol i stap.

Deputy Commissioner Caulton itok, em ibin kisim sapot blong Chief Justice Vincent Lunabek blong kantri olsem ol igat ol 'back up files' long ol keis na kot bai igo het long wok blongen long dispela ol keis.

Ol French kolonial atoriti ibin kirapim dispela olpela timba bilding na ibin wanpela long ol bik-nem historic landmark blong kantri.

West Papuans laik help long rausim 1969 vot[edit source]

Planti handret pipal igo bung long long ol hap bilong West Papua, na askim United Nations i toktok strong igo long Indonesia Gavman na rauim risalt bilong 1969 Referendum or vot i mekim em i kamap teritori bilong Indonesia.

Australia bai treinim PNG ofisa long pasim ol binatang kam lo Australi[edit source]

Australia na Papua New Guinea i 'joinim fos' wantaim nau blong pasim ol PNG exports - ol samting i lusim PNG long kam long Australia - long ol ino ken karim ol binatang na ol kain kain sik.

Samoa polis-meri i ripot long ol reip insait long fos[edit source]

Insait long Samoa, ol ibin askim gavman long kirapim wanpla wok painim aut oa 'commission of inquiry' igo insait long ol toktok ol i sutim igo long ol sinia polis long mekim pasin nogut long ol wan ofisa blong ol.

Solomons Praim Minista mekim tok lukaut igo long Oposisan[edit source]

Solomon Islands Praim Minista, Mannaseh Sogavare i tok lukautim igo long Oposisan pati bilong kantri long usim ol gris pasin long grisim ol minista i lusim sait bilong ol long politiks.


Bilong ABC Tok Pisin Service long Fraide 22 Jun 2007


Gavman i stopim nau Comision of inquiry[edit source]

Long Papua New Guinea oli stopim nau Commission of Inquiry igo long Department of Fainens.

Post Courier Niuspepa i tok ol i bin tokim pinis ol wokman blong gavman long despela wok-painimaut long gobek nau igo long ol wan wan gavman depatment blong ol, tu oli pinisim ol lawya na investigators em oli bin recrutim ol autsaet long civil servis long wok long despela inquiry

Chiarman blong inquiry em wanpela tasol oli askim em long stap wok yet.

Oli bin kirapim despela Comission of inquiry long lukluk insaet long fainans dipatmen na painim aut moa long kain pasin long stil oa koraspen insaet longen.

Em i painim olsem Fainens dipatmen i brukim loa long peim aut planti million kina igo long kain kain laen na pipal.

Niuspepa i tok em i lukim pinis wanpela pas i kam long Chief-Secretary, blong Government Isaac Lupari, em i bin askim Komisiona blong inquiry long rediim wanpela preliminary report findings oa wanem samting em i painim, igo long Praim Minista, Sir Michael Somare.

Fiji i hamamas long toktok blong Australia na New Zealand[edit source]

Fiji Attorni - Jeneral i tok-welkam na hamamas long ofa oa tingting blong Australia na New Zealand long halivim long wok blong holim eleksen long kantri blongem.

Tasol Mr Aiyaz Sayed-Khaiyum i tok em i rong long mekim kain tok long meaning olsem Fiji i nogat strongpela laik long bringim bek dekocrasi long kantri.

Em i tok Fiji i holim toktok pinis wantaem EU na i bin kamap gutpela tru na olsem em i kamapim pinis program oa taimtebel long taim blong holim elecksen.

Ol bikpela tingting oa recommendations insaet long ripot em Fiji gavman na Pacific Islands Forumi bin raitim kamap i toktok long ol eleksen bai oli nap holim bifo long first tripela mun blong 2009.

Mr Sayed-Khaiyum i tokim Radio Australia interim gavman i wok long redim wok em i targetim despela de:

"In fact if you look at the mandate of our president when he appointed the interim government one of the cornerstones of the mandate was to ensure that we have free fair and transparent elections, as soon as we are ready to hold those elections."

Tonga bisnis ino wanbel iet long niupela kampani takis[edit source]

President bilong Tonga Chamber of Commerce INO laik iet long givim sapot igo long wanpela bikpela senis bilong Tax System em bai pulim ol investa bilong narapela kantri.

Niupela Tax Rates bai stat wok long pinis bilong dispela mun we bai lukim takis ol kampani long kantri bai igo antap long 25 pesent lusim mak bilong 15 pesent nau.

Tasol ol kampani bilong narapela kantri bai lukim olsem bai i gat kat long takis bilong ol long 43 pesent igo daun long 25 pesent.

Chamber of Commerce President Tapu Panuve i tokim Pacific Beat olsem, i tru Tonga i gat planti ol bisnis we inap wok gut, tasol ol narapela heve olsem long stap gut na strong bilong politiks bai givim heve igo long ol investmen ikam long ol narapela kantri:

"There's tourism, I mean there's fisheries, there's agriculture. But it's not just about taxes. There are other issues that need to be in place and I've been given reassurances that the government is looking towards making these moves to make it more attractive to foreign investment."

Polis Komsiona i hamamas long securiti wok em oli redim long PNG eleksen[edit source]

Papua New Guinea Polis Komisiona i mekim tok hamamas long securiti program long oli mekim long kantri long taim blong eleksen, na tok i kam i nap nau em i nogat wari oa heve oli bungim.

National Niuspepa i ripot olsem bikpela bos blong polis, commissioner Gari Baki nau i stap long Highlands region wantaem ol electoral na defence ofisa , we oli wok lon glasim gut wok-redi long eleksen long area.

Ol Polis Komanda i go pas long eleksen i tokim pinis Mr. Baki olsem campaign-wok long Western Highalands, Enga na Southern Highlands i NO bin kamap bikpela tumas.

Mr Baki i tok ol security force bai i noken slek long wok blong ol na bai oli stap wuas na lukaut gut long trabal long taim blong eleksen i go i nap em i pinis.

Fiji Interim Gavman stap bilong pasim korapsan[edit source]

Interim Praim Minista bilong Fiji, Frank Bainimarama i tok, ol ino nap muvim gavman bilong em long wok bilong em long rausim olgeta korapsan na i tok, dispela i as tingting bilong December coup.

Fiji Times niupela niuspepa i ripot olsem, Commodore Bainimarama i sutim tok igo long ol narapela kantri long traim danunim na givim heve long as tingting bilong ku.

Emi askim ol Fiji soldia long pasim han wantaim bilong klinim korapsan na i tok lukluk igo het bilong Interim Gavman em long redi long eleksan.

Northern Marianas i tambu long pipal blong autsaet long wok long kolos[edit source]

Commonwealth blong Northern Marianas Islands i putim tambu long wanpela program long haiarim oa kisim pipal blong autsaet kantri long wok long kolos industry. Despela tambu bai i stap sotpela taim tasol.

Marianas Variety Niuspepa i ripot olsem gavman i laik lukim olsem planti handret pipal em oli stap pinis na oli nogat wok i wok long despela industry.

Despela tambu long ol autsaet pipal bai i stat nau i go i nap long 30 Septemba 2007.

Garment woka long Marianas i nap sampela taim nau oli wok long askim blong wanem na oli wok long gohet long haiarim oa kisim ol pipal blong narapela kantri kontrak long wok long ol kolos factori , maski oli klosim daon pinis moa long 12pela factori long Commonweallth..

Planti long ol despela kolos factori woka long saipan i blong China.

Long pinia blong 2007 moni yiar, Department blong Labor bai i galsim gut ken despela tambu oa ban.


-- Fraide 22/08/2007 pinis --


Bilong ABC Tok Pisin Service long Fonde 21 Jun 2007


Fijji militeri i korosim Australia na NZ[edit source]

Militeri blong Fiji i sutim tok long Australia na New Zealand blong traim long stopim ol dinau em ol international financial agensi i laik givim ol.

Niusman Samisoni Pareti i ripot kam long Fiji i tok Fainens Minista blong Militeri Gavman, Mahendra Chaudhry i tok, long pasim ol dinau blong ol international agensi olsem World Bank na Asian Development Bank, bai kamapim bikpela heve tru long lokal ekonomi blong kantri.

Mr Chaudhry ino bin tok long mak blong dinau em militeri gavman ibin askim longen, tasol em i tok pasin em Australia na New Zealand gavman i mekim, bai daunim ol wokbung blong kamap ken wanpela democratic gavman.

Em ibin tokim lokal redio dispela tupela kantri i mas pasim maus blongen igo insait long ol wok kamap long Fiji.

Tupela mun igo pinis, Asian Development Bank ibin tok olgeta dinau igo long Fiji Gavman bai pas, igo nap ol i pinisim ol wok blong galasim oa 'review' blong en.

Australia wantaim New Zealand igat 'share' insait long benk.

Papua Niugini polis i hamamas long rere blong eleksen[edit source]

Long Papua Niugini, polis long hailens rijin i hamamas long rere blong eleksen na singaut long ol kendidet long halivim wok blong ol iken kamap gut long taim blong vot.

Asisten Komisina Simon Kauba itok, em igat strongpela tingting olsem eleksen bai gohet wantaim nogat bikpela trabel.

Mista Kauba itok, bai gat mobail polis fos igo ikam namel long ol hailens provins long stopim ol long noken wansait insait long wok blong ol.

Na Asisten Komisina itok, bai igat polis ofisa istap long mekim eleksen ikamap gut.

PNG Ombudsman ino hamamas long palimen 'adjournment'[edit source]

Ombudsman Commission blong Papua New Guinea i mekim strongpela toktok igo agensim wei paliment i wok long pasim na pinisim ol kivung blongen.

Joanna McCarthy i ripot olsem PNG Ombudsman Commission itok insait long wanpela-ten-faif (5) yar, nesinol paliment ibin pasim kivung 27 mun olgeta.

Legal counsel blong Ombudsman, Nemo Yalo i tok gavman blong nau ibin pasim paliment kivung 3-pela taim insait long faifpela yar.

Em i tok aut blong gavman olsem em ino gat parliamentary bisnis long ol imas kivung, INO tru.

Mr Yalo i tok paliment imas lukluk na stretim ol heve blong no-gat wok, HIV na AIDS na korapsin.

Mr Yalo itok makim ol longpela malolo blong Paliment i wanpela gutpela piksa blong korapsin insait iet long ol ofis oa dipatment long PNG.

US gavman bai miting long fri eleksin mas kamap long Fiji[edit source]

Amerika oa United States itok, em bai holim toktok wantaim ol narapela kantri isave halivim Fiji oa donas, long painim rot long kirapim fri na gutpela eleksen long Fiji, klostu long yia 2009.

Long wanpela toksave, US Embasi long Suva itoktok strong long Fiji interim gavman, long rereim em yet long holim eleksen hariap na bringim bek demokrasi.

Stadi long Great Barrier Reef ino luk gud long ol pis[edit source]

Wanpela stadi long nambis blong Great Barrier Reef, arasait long Pacific coast blong Australia, i soim olsem sanis blong win na ren oa 'climate change' bai kamapim bikpela bagarap tru long ol pis long ol reef eria.

Russell Boyd i ripot olsem ol Ecologist oa scientists igo pas long stadi long ol 'Reef fish' long Institute blong Marine Science long 13 yar long hau ol bikpela win na ren olsem 'El Nino' bai kamap long ol pis.

Dispela em i nambwan taim wanpela kain stadi olsem ibin kamap.  Ecologist Alistair Creal itok ol ibin painim planti kain kain pis, insait long 800 kilomita eria blong nambis.  Tasol Mr Creal itok sapos wara i hat na ol strongpela win na ren i kamap oltaim, a ting em bai kilim ol pis.

Ol scientist ino bin pasin dispela sanis insait long ol 'reef' klostu long Cooktown, long north blong kantri.

Ol mama long pacific imas givim moa susu long ol pikinini[edit source]

Ol agensi blong United Nations i givim tok lukaut long ol gavaman long Pacific olsem namba blong ol mama isave givim susu blong ol igo long pikinini iwok long go daun long pacific na dispela inap kamapim wari long namba blong "survival rate"blong ol baby na pikinini

Dr Chessa Lutter blong Wol Helt Organisation ibin tok olsem givim susu blong mama igo long pikinini i bikpela samting long helt blong baby:

"It's not just a matter of cost, it's a matter of survival for infants in developing countries, for infants that are born into conditions of poverty where there's not access to clean water and adequate sanitation to safely feed infants formula. And it's not just a matter of poor infancy, but in developed couintries infants who are breastfed have better cognitive development, do better in school. They have lower risk of type II diabetes."

Ol candidates kalap nambaut long political pati bai bungim sas[edit source]

Oli tokim pinis ol candidates i sanap resis long National election bilong Papua New Guinea long despela mun olsem ol nap bungim ol sas long dispela pasin blong kalap igo ikam namel long wanpela political pati igo long narapela.

Firmin Nanol ripot olsem tripela ten 4 ol political pati ibin sapotim na givim halavim moni igo long planti bilong 2700 candidates isanap resis long despela eleksen .

Samting olsem 170 ol candidates ibin kisim halavim moni ikam long wanpela political pati tasol bihain oli kalap igo long narapela pati .

Registrar bilong PNG politkel parties, Paul Bengo itok , ol candidates bai bungim sas bihain long eleksen:

"My intention is to prosecute them.

And I am getting this cooperation from all political parties so that I can make a prima-facie case to prosecute them.

The penalties some of them they will either be declared independent candidates or if they have been double endorsement by political parties, they might then loose their seat."

Moa long 2700 ol candidates bai sanap resis long 109 ol sia long parliment taim vot i stat long pinis bilong despela mun.

Fiji ino wari long Koros blong New Zealand[edit source]

Fiji itok emi no wari long ol nupela koros blong New Zealand long kamapim ol strongpela tambu na rausim ol soldia blong Fiji insait long United Nations peace-keeping fos.

Interim Praim Minista,Commodore Voreqe Bainimarama ibin tok ol toktok em Praim Minista Helen Clark ibin kamap long dispela samting emi olpela toktok.

Cabinet blong New Zealand i lukluk nau long kamapim strongpela tambu long Fiji bihainim pasin blong em long rausim high komisina blong em long Fiji,Micael Green.

Fiji ibin tok long las wik olsem Green ino gutpela man long wok wantaim,bihain long oli sutim tok long em long pusim em yet igo insait long ol heve blong Fiji.


Bilong ABC Tok Pisin Service long Mande 19 Jun 2007


Qarase i tok Fiji soldia na femali bai bungim heve[edit source]

Praim Minista Laisenia Qarase husat oli bin rausim long taim bilong ku long Fiji i tok, ol soldia na femali bilong ol bai lus aut, sapos United Nations i pasim ol Fiji soldia igo long ol Peacekeeping Missions.

Mr Qarase ibin tokim FijiLive olsem, ol pipol blong Fiji i mas lukim olsem bai i gat strongpela bekim bek ikam long New Zeland bihainim pasin Fiji ibin mekim long rausim igo aut, High Commissioner bilong en Michael Green.

New Zealand Praim Minista, Helen Clark i tok, New Zealand Gavman bai igo het long putim ol stgrongpela tambu agensim Interim Gavman, na bai askim United Nations long stop long usim ol Fiji soldia olsem peacekeepers.

NZ High Komisina igo kamap bek long ples[edit source]

High Komisina blong New Zealand em Fiji interim gavaman ibin rausim aut long kantri igo kamap bek pinis long Auckland na igat yet narakain tingting long dispela Pacific Islands-long wanem ol samting em bai kamapim kuik nau.

Go bek blong em ibin bihainim ol toktok ibin kamap olsem interim gavaman i redi long holim eleksen insait long tupela yar.

New Zealand niusman Peter Lewis ibin ripot,New Zealand High Komisina ibin kisim balus aut tede long Fiji na ibin tok dispela wok emi holim long Fiji ibin ona tru long em,tasol ino save gutpela. Ol dispela toktok blong en i bihainim pasin Fiji ibin mekim long rausim em, long isave pusim em yet igo insait long ol heve blong Fiji.

"But I suppose you have to see this as an occupational hazard of the job we do."

Igo bek blong em i kamap stret long wanpela toktok ibin kam aut long Suva olsem interim gavaman ibin tok orait long holim nupela eleksen long stat blong 2009.

Michael Green igat strongpela bilif olsem bai ol gutpela samting iken kamap,tasol emi no klia tumas long ol tingting blong Commodore Frank Bainamrama

“There's enormous disparity between the things his administration says its stands for - good governance, transparency, accountability and what they actually do.”

Na long dispela taim ol wok em tenpela wokman blong New Zealand long Suva embassy isave mekim bai charge d'affair blong em bai mekim .

Oli arestim wanpela PNG eleksan kendidet[edit source]

Oli arestim pinis wanpela kendidet i resis long Papua New Guinea nesinal eleksan bihainim ol toktok olsem, em ibin traim long kilim Deputy Praim Minista.

Niusman long Port Moresby, Steve Marshall i ripot olsem, Papua New Guinea Deputy Praim Minista, Don Polye i tok, ol ibin klostu kilim em long taim bilong wanpela bung bilong eleksan long Highlands long wik igo pinis.

Provinsal Police komanda i tokaut stret pinis olsem oli arestim pinis wanpela kandidet i resis agensim em na sasim em long Attempted Murder.

Oli tok, Peter Mision ibin sut long gan igo long ol pipal i bung stap na givim bagarap long tupela pipal.

Mr Mision i gat kot keis agensim Deputy Praim Minista, long wanem em i tok Don Polye ino ibin bihainim gutpela wei bilong nominet.

America i putim eye long Vanuatu[edit source]

Lain isave wuas long korapsen pasin long Vanautu,i tok long sapotim wanpela tingting blong America long kamapim sampela mekim save long dispela Pacific kantri em pipol ino laik baim takis na putim moni blong ol long hap.

Tasol Transparensi International blong Vanuatu ibin askim long imas gat sampela kain "consistensi" long wanpela tingting long promotim pasin blong salim na kisim moni igo long ol narapela kantri.

Washington Times ibin ripot,America Internal Revenue Sevis i putim eye long Nauru,Vanuatu na Cook Islands olsem wanpela tingting long stopim pipol i haitim moni blong ol long ol dispela pacific kantri.

Ol files blong Internal Revenue Sevis ibin soim olsem dispela ol pacific kantri oli ting em ol ples we ol pipol blong America oli ting imas haitim planti million America dolla istap long en.

America ibin makim dispela i kostim Treasuri moa long 100 billion America dolla.

President blong Vanautu Tranparensi International,Marrie -Noelle Ferieux Paterson,ibin tokim Radio Australia program Pacific Beat, olsem dispela i "double standard" sapos oli toktok long bikpela ol OECD kantri na ol dispela liklik blong pacific.

“The same measures are not sometimes applied to some of the tax havens in Europe or tax havens in America. The position is sometimes only one sided as it's not imposed, the same measures are not imposed to all the countries in the world.”

Tonga Palimen ibin kamapim senis long takis loa blong kantri. Palimen blong Tonga ibin kamapim sampela ol senis long takis blong en long kantri.

Minista blong Finance,ibin tok dispela nupela loa blong inkam tax,i mekim isi long mak blong takis,olsem long peim na takis pipol ino peim yet.

Emi tok em tu i mekim gut wei blong pipol i baim takis,olsem ol takis moni ikam long narapela kantri na i halivim tu long stopim pipol oa autsait kampani ino laik baim takis blong ol.

Pacific nius sevis ibin tok pasin blong pipol ino save baim takis i bin bikpela wari long Tonga.

Minista ibin tok kamapim dispela nupela tax loa--i bikpela samting tru dispela Pacific kantri ibin kamapim.



Bilong ABC Tok Pisin Service long Mande 19 Jun 2007


Ol i holim kalabus tupela pipol blong stilim PNG pas-pot[edit source]

Ol nius ripot i tok ol ibin holim kalabus tupela man blong narapela kantri insait long Papua New Guinea blong traim long stilim hait 20 passport lusim kantri.

Joanna McCarthy i ripot makim ol midia ripot olsem Acting Internal Revenue Commissioner Betty Palaso ibin mekim wanpela 'statement' long tok aut kilia long kalabus blong tupela ovasis man.

National newspaper i ripot ol ibin holim kalabus wanpela citisen blong Malaysia na Indonesia long Wutung boda post insait long Sandaun provins, na ol i sasim wanpela long traim givim grisd mani igo long wanpela customs ofisal.

Niuspeipa i tok, ol dispela passports, em long ol pipol blong Singapore, China na Indonesia citisen, husait ol i bilip i wok wantaim tupela bikpela kampani insait long Madang na Oro provins.

Ol i sutim tok olsem dispela tupela man, ibin plen long abrusim boda na ol customs i sainim passport, maski ol papa blong passport ino lusim PNG.

PNG immigration i larem man oa meri i bosim wanpela working visa tok orait long lusim kantri, taim dispela tok orait i pinis taim na ol imas igo bek long kantri, taim ol i givim 'permit' igo long ol ken.

NZ issues Fiji travel advisory[edit source]

Taim New Zealand i galasim wanpela nupela wei blong taitim ol tambu igo agensim Fiji, Praim Minista Helen Clark tu i targetim turisim bisnis insait long Fiji.

Em i askim strong ol turis long igo holide long ol narapela hap, na maski igo holide long Fiji.

New Zealand correspondent Peter Lewis i ripot olsem dispela bikpela turis bisnis tu i bungim bikpela heve.

Praim Minista Helen Clark i tok em bai igo long narapela hap long kisim malolo na askim ol New Zealand turis long mekim wankain.

New Zealand bai kamap ol strongpela tambu agensim Fiji[edit source]

New Zealand bai kamapim ol strongpela lo oa tambu agensim Fiji long dispela wik bihain long Fiji militeri ibin rausim envoy oa tokman blong gavman blong New Zealand igo long Fiji.

Praim Minista Helen Clark ino bin tok aut long wanem ol dispela nupela tambu bai kamap, tasol ibin tok Kabinet blongen bai lukluk igo insait long dispela wik.

New Zealand, Australia, Britain na America ibin tambuim Fiji military gavman bihain long Commodore Frank Bainimarama ibin rausim gavmam blong Praim Minista Laisenia Qarase long mun December long yar igo pinis.

Dr Clark i tok Wellington Gavman bai traim tu long stongim United Nations long pasim ol long usim ol Fiji pipol olsem peacekeepers.

Fiji igat samting olsem wan-tausen soldia insait long ol UN missions na mani em peacekeeping wok i save pulim i wanpela bikpela hap blong go het blong military blong kantri.


Bilong: ABC Tok Pisin Service long Fraide 15 June 2007


Amerika itok Papua New Guinea igat bikpla wok long trade long Pacifik[edit source]

Amerika itok Papua Niugini igat bikpela wok long wokim aninit long treid oa bisnis insait long Pasifik. Amerikan Direkta blong Australia, Niu Zilan na Pasifik Afes ofis, Steven McGann, ibin autim dispela long kibung oa pablik leksa long Univesiti blong Papua Niugini, na emi tok Papua Niugini inap kamap olsem wanpela kantri, emi ken go pas long wok bisnis wantaim Guam.

Tasol, emi tok dispela bai kamap sapos eleksen blong Papua Niugini inogat trabol, na igat gutpela ol lida istap.

Mista McGann itok, long sait blong teroris, Amerika emi no wari long birua ikamap long Pasifik long ausait, tasol ikam long insait wantaim ol kainkain heve.

Long sait blong ol trabol ikamap insait long Fiji na Solomon Islands, emi tok dispela mas noken kamap bikpela heve insait long Pasifik.

Australia gavaman bai halivim png defens fos[edit source]

Gavaman blong Australia ibin tok emi gat laik long halivim Papua New Guinea wantaim namba tu hap wok blong kamapim ol senis insait yet long Defens Fos blong em.

Dairekta-General blong Pacific na East Timor polisi divisen blong Australia,Tony Jones nau istap long Papua New Guinea long painim aut wanem kain rot Australia iken halivim na strongim defens na ol samting blong em.

Defens Sekretary blong PNG Fredrick Punangi ibin tok emi laik lukim Australia i halivim na kamapim gut ken enginering battalion na information teknology oa ol wok blong salim na kisim toktok.

Emi tok PNG Defens Fos inogat strong long mekim ol wok em gavaman igat laik long en long wanem planti long ol enginia blong em gavaman i mekim ol long pinis wok.

Peter O'Neill i korosim Pauline Hansen[edit source]

Opposition lida blong Papua New Guinea,Peter O'Neill i autim Koros blong em olsem racist oa ino laikim ol arapela kala skin pipol,em meri husait i olpela politisen blong Australia,Pauline Hanson ibin mekim.  Ms Hanson ibin tok PNG igat bikpela wari wantaim sik HIV na TB na PNG i mekim pipol blong Australia inap kisim dispela sik.

Elevenpela yar igo pinis,Ms Hanson ibin kamapim One Nation Politikel pati na insait long bikpela toktok blong em long Palimen ibin kamapim planti tingting nogut namel long ol pipol long kantri long ol toktok blong em olsem Australia inap bungim bagarap long planti pipol blong Asia bai ikam insait long kantri.

Ms Hanson bai sanap olsem independent memba long Australia Federal eleksen long mun Novemba. Emi askim olsem sampela senis imas kamap long dispela tok orait blong Torres Strait em oli bin kamapim long 1985 emi larim "free movement" blong ol pipol blong dispela hap isave igo ikam namel long Australia na Papua New Guinea.


Source: ABC Tok Pisin Service 13/06/2007


PNG: ol gan man i bagarapim wanpela bung[edit source]

Pait i kamap pinis insait long Papua New Guinea hailans pastaim long stat blong nesinol eleksin we ol gun-man ibin sut igo antap long skai insait long wanpela bung em namba tu Praim Minista ibin holim.

Papua New Guinea correspondent Steve Marshall i iripot olsem ol lokal midia ibin sutim tok olsem dispela ol gun-man ibin traim long kilim Deputy Praim Minista Don Poyle.  Mr Poyle ibin toktok igo long ol pipol insait long dispela bung long Enga provins taim gun pait ibin stat.  Deputy Praim Minista ibin tok ol bodi guard blongen ibin seivim em taim ol i kisim em kuik igo long wanpela kar na spid igo aut.

Ol nius ripot i tok tupela man ibin kisim bagarap insait long dispela pait. &bnbsp;Insait long narapela wok kamap, wanpela kendidet ibin dai taim ol i katim em wantaim wanpela naif taim em igo lukim femili blongen.  Dispela kilim dai na sut long gun i nambawan trabol insait long provins pastaim long stat blong voting long pinis blong dispela mun June.

SI Polis Komisina i 'hope' olgeta krangi tingting long em bai pinis[edit source]

Nupela Polis Komisina blong Solomon Islands itok em i 'hope' ol toktok koros agensim em klostu bai pinis.

Jahir Khan blong Fiji, i kisim ples blong Shane Castles blong Australia, husait Solomon Islands gaman ibin pasim em long no ken go bek long kantri long Desemba las yar long wanem gaman ibin tok, em i wanpela ovasis man, husait ino gat ples long stap insait long kantri, bihainim iet ol bel koros namel long gavman blong tupela kantri.

Tasol wok Mr Khan ibin kisim, ol lain Transparency Solomon Islands na sampela NGO lain i tok olsem em imas lusim wok, long wanem ol i tok, kantri igat inap sinia polis ofisa long mekim dispela wok.

Na Mr Khan itok em i hope ol koros igo agensim em bai pinis, na planti blong dispela ol tingting nogut, i kamap ikam long ol wok politik.

SI Oposison itok em ibin peim mani igo long gavaman minista[edit source]

Lida blong Solomon Islands Opposition ibin tok stret olsem em ibin peim sampela moni igo long wanpela gavaman minista na oli lukim olsem dispela emi gris-moni.  Ol toktok blong dispela payment ibin kam aut klia las wik.

Pacific nius-man Campbell Cooney ibin ripot olsem bihain long Praim Minista blong Solomon Islands,Manesah Sogavare i korosim em long taim emi grisim wanpela long ol Minista blong em wantaim moni inap moa long 7 tausen America dolla.

Ol toktok blong lida blong Solomon Islands Opposition,Fred Fono i olsem em bai lukluk long ol dispela toktok.  Na long aste apinun Mr Fono ibin tok stret olsem em ibin peim dispela moni igo long wanpela minista em oli no tokaut long neim blong em.

Tasol emi tok dispela ino olsem bribe oa gris moni,tasol i blong bekim wanpela askim blong Minista we emi tok emi nidim sampela moni halivim long peim skul fee blong pikinini blong em long New Zealand,na igat toktok emi raitim long pepa long sapotim toktok blong em.

Mr Sogavare ibin kolim dispela tingting olsem wanpela "rong tingting stret"long rausim coalition gavaman blong en em "god i lukautim".  Emi tok sevenpela ol Minista blong em nau lain Opposition iwok long putim eye long ol.

Na taim em bai bringim dispela keis igo long polis,oli save olsem offis blong Praim Minista ibin kisim pinis ol komplain long dispela samting.


Source: ABC Tok Pisin Service 12/06/2007, 13/06/2007


Trevel woning long eleksan taim[edit source]

Mo kantri nau i wok long toksave igo long ol sitisen bilong ol long INO ken trevel igo long Papua New Guinea long taim bilong eleksan.

Canada, United States, United Kingdom na New Zealand i joinim Australia long givim ol toksave.

Ol i givim aut toksave olsem, ol sitisens bilong ol i was gut longwanem long ol bel heve bilong lo na oda.

Oli toksave igo long ol pipal i trevel long ino ken go klostu long ol rallies, demonstrations na ol narapela pabilik bung longwanem ol i nap kamapim kors na pait.

Planti kantri i toksave tu long ol sitisen bilong ol ino ken trevel igo long Highlands longwanem long ol bel heve namel long ol lain wan pisin inap kamapim ol pait namel long ol haus lain.

Long wankain taim, Polis Komisina, Gari Baki i tok oli salim pinis 200 polisman na meri igo long Highlands we ol kros na pait ibin givim heve long 2002 eleksan.

Emi tok, oli givim olgeta pawa igo long ol komanda bilong Highlands provins long lukim olsem bai INO gat kamap ken bilong ol heve bipo.

DCART - "Our assessment still indicates the Highlands is a high risk area, that's why we don't want to take any chances. The way I'm running my elections operations is I'm giving accountability to all provincial police commanders. They run the elections and they take ownership of it rather than being controlled and coordinated from headquarters."

Solomon Islands i kisim bikpla namba blong ol Australian turis[edit source]

Wanpla wok painimaut em oli bin mekim igo insaet long ol pipal oa turis husat isave mekim lukluk raon igo long Solomon Islands i soim olsem planti turu long despla pipal em oli kam long Australia.

Oli bin mekim despla wok painimaut insaet long despla sikispla mun igo pinis ibin soim olsem 44 per cent long olgeta pipal husat igo isave go insaet long kantri em ol pipal blong Australia.

Namel long ol despla pipal husat igo insaet long Solomons, sixty-four per cent long ol ibin go long mekim wok bisnis, wanpla ten seven percent ibin go malolo, na sevenpla percent ibin go lukim ol famili blong ol.

Despla wok painimaut, i soim olsem 30 per cent long ol bisnis laen husat ibin go long Honiara em ol ikam long private sector oa kampani.

Neil Stollznow itok olsem gutpla samting emi kamap long despla samting em olsem, ol bisnisman-meri husat isave go blong mekim wok bisnis isave go bek sampla taem bihaen long kisim malolo.

"People are coming not just once or twice but again and again and again. There is a tremendous level for re-visitation to the Solomon Islands. Its not just people who are coming time and time again for business, its also people coming for time and time again for recreational reasons. So get them here the first time and they will be back."

PNG i askim Australia na Japan long halvim ol Pasifik kantri[edit source]

Wanpla sinia gavman minista blong Papua New Guinea, i askim pinis Australia na Japan long givim samting olsem wan bilian US dollars long kaen moni blong Amerika, long wanwan yia long halvim ol ailan kantri blong Pasifik wantem ol wok blong lukautim ples oa envairaman.

Post Courier niuspepa long PNG i ripot olsem environment conservation minista bifo, na nau minista blong , agriculture na livestock , (SUSSA ZEEBAY) Sasa Zibe itok olsem despla tupla kantri isave mekim ol wok emi save halvim long bagarapim climate oa climate change.

Emi tok Australia na Japan, wantem imas givim moni igo long ol Pasifik kantri long lukautim ol ples oa envairaman na tu halvim ol long halvim ol iet, taem ol bagarap i kamap bihaenim global warming oa graun i kamap hot.

Mr Zibe i askim tu Australian na Japan long halvim Papua New Guinea long ol wok emi wok long mekim long lukautim ol bikbus oa tropical rainforests blong en, nogut em bai go hed long katim na bagarap turu ol despla bikbus blong en sopos emi sot turu long moni.

Greenpeace i hamamas China bai halvim PNG long lukautim wanpla kaen di[edit source]

Laen conservation group Greenpeace i tok olsem emi hamamas long tingting blong China long halvim ol wok blong lukautim wanpla kaen diwai emi no gat planti tumas nau istap, em oli kolim long hardwood merbau emi save kamap oa grow long Indonesia na Papua New Guinea.

Chif executive officer blong despla kampani em oli kolim long B&Q long Asia, itok olsem emi stopim pinis wok blong salim despla kaen diwai igo long China.

Steve Gilman itok olsem emi askim olgeta wok bisnis long kamapim gut ol haus long China long mekim wankaen pasin na noken salim ken despla kaen diwai.

Mr Gilman itok olsem despla kaen diwai oa Merbau emi wanpla long ol kaen diwai em klostu bai lus olgeta winim ol narapla hadwood, na liklik namba tasol isave go long han blong ol bisnis em oli gat laisens long salim.

B&Q igat sikispla ten kampani long China, na emi stap olsem wanpla long ol bikpla kampani emi save wok blong kamapim gut ol haus long China.

Greenpeace itok olsem despla tingting blong B&Q i wanpla bikpla pasin na laik blong lukautim ol rainforests oa bikbus ikam long China, kantri emi save usim planti diwai turu long kirapim ol haus na ol narapla samting olsem.


Source: ABC Tok Pisin Service 11/06/2007


PNG eleksin bai lukim 2-tausen polis i wok long hailands provins[edit source]

Gavman blong Papua New Guinea bai usim klostu 20 million-dola long kain mani blong America long wok sekuriti long national eleksin long pinis blong dispela yar.

PNG Correspondent Steve Marshall i ripot olsem taim ol i holim general eleksin 5-pela yar igo pinis, pait na trabol na ol ibin stilim ol ballot box insait long ol Hailands provins.

PNG Police Commissioner Gari Baki itok 2-tausen polis ofisa bai igo antap long Highlands long eleksin blong dispela taim.

Na bai o l i salim 11-tausen polis man na meri long wok duty insait long olgeta hap blong kantri taim vout i stat long pinis blong dispela mun June.

SI: MP bai i kisim Gavman igo long kot long political apoinment[edit source]

Wanpela praim minista bifo blong Solomon Islands i sutim tok long kain pasin gavman i wok long mekim long mekim ol political appointmen oa makim ol man blongem igo long ol important wok blong gavman.

Solomon Islands Broadcasting Corporation i ripot olsem Allan Kemakeza i tok gavman i wok long long mekim sampela tingting oa decision em pipal blong kantri i no hamamas longen long makim pipal igo long ol important wok blong Gavman .

Em i bin kolim wok blong attorney general, em oli bin givim igo long Julian Moti,husat oli bin saspendim na tu ino long taim igo pinis, wok blong Polis Komsiona blong Solomon Islands , we gavman i bin makim wanpela Fiji national, Jahir Khan, long kisim.

Sir Allan i tok i gutpela long gavman long noken soim nus blongen igo long operational matters na interfere public servis, usim pasin long politik long system blongen.

Ol toktok blongem i kamap bihaen long wanpela Solomon Islands MP i tokaut olsem em i tingting long changelenzim oa kisim decision blong Solomon islands Gavman long appointment blong ten political secretaries na police commissioner igo long kot long em i ken givim ruling longen oa stopim.

Chairman blong Parliamentary Bills na Legislation Committee, Edward Huni'ehu, i tok em i bilif appointmen na ol pei oa remuneration packages i no stap bihaenim mama-loa.

Eleksin long New Caledonia soim sapot blong France na indipendens[edit source]

Nambawan raun blong ol lokal vout insait long New Caledonia blong general eleksin blong France i soim bikpela sapot blong France na ol pro-independens kendidet.

Oceania Flash i ripot olsem dispela nambawan vout long Mande i soim ol kendidet blong dispela tupela sait blong politik bai igo bek long vout long namba tupela raun long wik ikam.

New Caledonia i holim tupela sia insait long French National Assembly.

Gaëël Yanno, husait i official kendidet blong ruling party blong Francem UMP, iwok long igo pas wantaim F-L-N-K-S Kanak Socialist candidate na education minista Charles Washetine, i kamap namba tu.

Insait long namba tu sia, igat bikpela 'showdown' namel long UMP kendidate, olpela president blong New Caledonia, Pierre Frogier, husait igo pas long F-L-N-K-S kendidet, Charles Pidjot.

Insait long Wallis na Futuna, Victor Brial blong UMP pati, bai fesim wanpela tait resis agensim Socialist pati kendidet, Albert Likuvalu.

Na insait long French Polynesia, we ol ibin vout wanpela wik igo pinis, olpela pro-independence President Oscar Temaru ibin kamap namba tu na nau bai fesim UMP pati kendidet, Mayor blong Pape'ete, Michel Buillard.

PNG fuel prais igo igo antap ken[edit source]

Long namba-tri mun prais blong fuel long Papua New Guinea igo antap ken.

PNG Post Courier Niuspepa i ripot olsem despela toktok long prais blong fuel igo antap i kam long consumer watchdog, Independent Consumer and Competition Commission.

Commission i tok prais 'increase' igo antap i kamap igo antap long ol kain samting olsem dispela wo long Iraq, em wanpela top kantri long wol long saplaim 'crude oil'.

Ol petrol prais bai igo antap long 10-point-seven toea long wan wan litre na kalap igo long three-point-13 kina long Port Moresby na three-point-24 kina long wan litre long ol pipal i gat kar long Lae.

Commission i wok long strongim tok long ol fuel retailers long sasim ol pipol bihaenim niupela fuel prais.

Em i laikim ol ofisa blongen long go inspectim ol service stesin blong lukim olsem ol ino sasim ol pipol long bikpela prais tumas.

Source: ABC Tok Pisin Service 11/06/2007


Sir Michael itok dispela yar eleksen bai ron stret[edit source]

Praim Minista blong Papua New Guinea,Sir Michael Somare ibin tok emi gat strongpela bilif olsem national eleksen em bai oli holim sampela taim long dispela mun bai fri long ol trabel na tu wok blong kandem ol vout bai i stret.

Niusman long Papua New Guinea Steve Marshall ibin ripot,2002 eleksen long Highlands blong Papua New Guinea ibin bagarap long wanem long ol trabel,pipol i vout tupela taim na ol trabel blong pipol i stilim ol ballot bokis.

Dispela yar igat moa long 11-tausen ol polisman oli putim ol long wok long olgeta hap blong Papua New Guinea long wanpela bikpela polis wok em kantri ibin lukim.

Praim Minista,Sir Michael Somare ibin tk emi bilif bai oli kamapim fri na stretpela eleksen.

"The spectators from outside, we want to show them that we can do it. We've done it before and we will do it again."

Gavaman blong Papua New Guinea bai spendim klostu 20 million America dolla long dispela yar eleksen.

Ol saveman long mekikel blong Taiwan iken stap long Solomons[edit source]

Gavaman blong Solomon Islands i tingting long ofarim ol medikel saveman blong Taiwan "permanent residence oa mekim ol i stap olgeta long kantri.

Solomon Islands Broadcasting Operation ibin ripot,Praim Minista,Manasseh Sogovare ibin tok dispela tingting bai lukim olgeta lokel medikel sevis bai igat long en ol medikel saveman blong Taiwan bai stap insait long ol.

Ol dokta bai igo kamap sampela taim long dispela yar,na bai kisim ol kisim ol spesel wok long ol lokel haus sik inap long sampela yar.

Mr Sogovare ibin mekim dispela toktok bihain long kam bek long wanpela lukluk blong em long Taiwan,em Solomon Islands igat gutpela wok pren wantaim.

Emi tok taim emi stap long hap,emi bin igo lukluk long Hui Hu haus sik,em gavaman blong en bai wok klostu wantaim aninit long dispela plan.

Fiji polis i nogat pawa long wok blong ol[edit source]

Olpela vais President blong Fiji,Ratu Joni Madraiwiwi ibin tok polis fos blong kantri i no luk strong moa olsem bifo na militari i stat long mekim olgeta wok blong em.

Wanpela ripot long Fiji Website i tok Ratu Joni ibin tokim wanpela wok-sop long Canberra,las wik,tupela bikpela tngting blong militari i hat long ol wok blong en,bihainim ku long mun Disemba,em long poretim ol pipol i agensim em,na traim mekim olgeta wok polis isave mekim.

Indonesia polis i holim kalabus wanpela sapota blong ol Bali boma[edit source]

Anti-terror polis blong Indonesia i holim kalabus pinis wanpela man, em ol i bilip i wanpela sapota blong teroris lida Abu Dujana, em ol i sutim tok long rereim ol bom pairap insait long Bali.

Polis itok wanpela tim blong ol long 'field' ibin kamapim wanpela reid na holim kalabus Mahfud, em ol i save kolim em tu Yusron, husait ol i tok, wanpela i wanpela 'rait-han' blong dispela lida Dujana.

Australia atoriti bai salim fishing bot blong Cambodia[edit source]

Ol Australian atoriti bai salim wanpela fishing bot blong Cambodia, em ol ibin pulim kalabus insait long Southern Ocean, igo long 'tender'.  Ol atoriti ibin pulim dispela bot - F-V Taruman - bihain long em ibin pulim hait planti Patagonian Toothfish insait long yar 2005, na sasim Captain na Fishing master blong dispela longliner bot - long ol ibin asua na peim mo long 110 - tausen dola long mani blong Australia.  'Tender' blong baim bot bai pas long July 6th.


( Karen afeas behain [transfer this to archives])

Source: ABC Tok Pisin Service 8/06/2007 9:35:23 PM


Marine Research bilong Pasifik Rijen[edit source]

Newcastle Universty long Australia i putim ai bilong em long kamap wold lida long marine research long Pacific Regiona, taim em i autim ol plen tude bilong wanpela niupela marine centre antap long Central Coast bilong New South Wales.

Vanuatu polis i painim aut mo long bikpela paia long Supreme Kot[edit source]

Insait long Vanuatu, wanpela investigesin iwok long go het iet igo insait long wanpela bikpela paia em i bagarapimSupreme Court bilding long stat blong dispela wik.

Police wok painim nau i stat long ol kot keis, em long dispela taim, i kamap pinis long kot long lukim sapos dispela ibin kamapim dispela paia oa nogat.

Pacific Correspondent Campbell Cooney i ripot olsem Vanuatu Police itok dispela paia long dispela 'historic Supreme Court bilding' ino stret.

Na paia ibin bagarapim olgeta kot rekod, na taim ol ino kolim iet wnapela neim, Deputy Police Commissioner Arthur Caulton itok, wok painim blong ol bai igo pas long ol pipol, husait bai ino bungim kot ken longwanem ino gat ol rekod blong ol i stap.

Deputy Commissioner Caulton itok, em ibin kisim sapot blong Chief Justice Vincent Lunabek blong kantri olsem ol igat ol 'back up files' long ol keis na kot bai igo het long wok blongen long dispela ol keis.

Ol French kolonial atoriti ibin kirapim dispela olpela timba bilding na ibin wanpela long ol bik-nem historic landmark blong kantri.

West Papuans laik help long rausim 1969 vot[edit source]

Planti handret pipal igo bung long long ol hap bilong West Papua, na askim United Nations i toktok strong igo long Indonesia Gavman na rauim risalt bilong 1969 Referendum or vot i mekim em i kamap teritori bilong Indonesia.

Australia bai treinim PNG ofisa long pasim ol binatang kam lo Australi[edit source]

Australia na Papua New Guinea i 'joinim fos' wantaim nau blong pasim ol PNG exports - ol samting i lusim PNG long kam long Australia - long ol ino ken karim ol binatang na ol kain kain sik.

Samoa polis-meri i ripot long ol reip insait long fos[edit source]

Insait long Samoa, ol ibin askim gavman long kirapim wanpla wok painim aut oa 'commission of inquiry' igo insait long ol toktok ol i sutim igo long ol sinia polis long mekim pasin nogut long ol wan ofisa blong ol.

Solomons Praim Minista mekim tok lukaut igo long Oposisan[edit source]

Solomon Islands Praim Minista, Mannaseh Sogavare i tok lukautim igo long Oposisan pati bilong kantri long usim ol gris pasin long grisim ol minista i lusim sait bilong ol long politiks.


(.. em tasol mi putim ia long Jun 2007 ..)